«Αν δεν υπήρχε καθυστέρηση σε μια πτήση ανταπόκρισης, το εμπρηστικό δέμα πιθανότατα θα είχε τυλιχθεί στις φλόγες στην κοιλιά ενός αεροπλάνου που πετούσε ψηλά πάνω από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντ' αυτού, έπιασε φωτιά στο έδαφος στο αεροδρόμιο της Λειψίας στη Γερμανία, με ένα εμπορευματοκιβώτιο της DHL να πιάνει φωτιά. Δυτικοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών πιστεύουν ότι η επίθεση, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο, ήταν μια δοκιμαστική ενέργεια από τους Ρώσους πράκτορες που σχεδίαζαν να τοποθετήσουν παρόμοιες βόμβες σε πτήσεις προς τις ΗΠΑ», σημειώνει το Politico σε ανάλυσή του.
«Παρατηρούμε επιθετικές ενέργειες από τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών εδώ και αρκετό καιρό», δήλωσε ο Thomas Haldenwang, ο οποίος παραιτήθηκε πρόσφατα από πρόεδρος της ομοσπονδιακής υπηρεσίας εσωτερικών πληροφοριών της Γερμανίας.
«Η Ρωσία χρησιμοποιεί ολόκληρη την εργαλειοθήκη, από τον επηρεασμό των πολιτικών συζητήσεων έως τις κυβερνοεπιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές και σαμποτάζ σε σημαντική κλίμακα», πρόσθεσε.
Το Κρεμλίνο, σημειώνει το Politico, διεξάγει εδώ και καιρό τον λεγόμενο υβριδικό πόλεμο εναντίον ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένων των εκστρατειών παραπληροφόρησης, χάκινγκ, κυβερνοεπιθέσεων και παρεμβάσεων στις εκλογές, για να αποσταθεροποιήσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και, τα τελευταία χρόνια, να τις ωθήσει στο να μειώσουν τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία.
Την περασμένη εβδομάδα, η Γερμανία ανέφερε ότι δύο υποθαλάσσια τηλεπικοινωνιακά καλώδια στη Βαλτική Θάλασσα κόπηκαν ως αποτέλεσμα σαμποτάζ.
«Πρέπει να συμπεράνουμε, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς ποιος το έκανε, ότι πρόκειται για υβριδική ενέργεια και πρέπει επίσης να υποθέσουμε - χωρίς να το γνωρίζουμε - ότι πρόκειται για σαμποτάζ», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ένα ρωσικό κατασκοπευτικό πλοίο, το Yantar, συνοδεύτηκε από το ιρλανδικό ναυτικό έξω από τη θάλασσα της Ιρλανδίας, αφού εισήλθε σε ύδατα που ελέγχονται από την Ιρλανδία και περιπολούσε σε μια περιοχή που περιείχε κρίσιμους αγωγούς και καλώδια ενέργειας και διαδικτύου.
Οι ενέργειες της Ρωσίας έχουν κλιμακωθεί σε απροκάλυπτη βία.
Μπορεί τα ρωσικά τανκς να μην έχουν εισέλθει στην Πολωνία ή την Εσθονία, αλλά η επιθετικότητα της Μόσχας γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αγνοηθεί. Μια δεύτερη βόμβα δέματος παρόμοια με εκείνη της Λειψίας τυλίχθηκε στις φλόγες σε μια αποθήκη κοντά στη βρετανική πόλη Μπέρμιγχαμ τον Ιούλιο και η γερμανική αντιτρομοκρατική αστυνομία ερευνά συνδέσεις με περιστατικά αλλού στην Ευρώπη.
Ο Nils Andreas Stensønes, επικεφαλής της υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών της Νορβηγίας, δήλωσε τον Σεπτέμβριο ότι αναμένει ότι το Κρεμλίνο θα εντείνει τις προσπάθειές του για σαμποτάζ στις υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Δυτικοί αξιωματούχοι υποψιάζονται ότι η Μόσχα βρίσκεται πίσω από εμπρηστικές επιθέσεις στην Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Τσεχία, τη Γερμανία, τη Λιθουανία και τη Λετονία. Γερμανοί και Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν αναφέρει ότι απέτρεψαν ένα ρωσικό σχέδιο για τη δολοφονία του Armin Papperger, του διευθύνοντος συμβούλου της Rheinmetall, μιας γερμανικής εταιρείας κατασκευής όπλων και βασικού προμηθευτή βλημάτων πυροβολικού στον ουκρανικό στρατό.
Ενώ ορισμένες κυβερνήσεις - ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές και βαλτικές χώρες - προσπάθησαν να σημάνουν συναγερμό, η συλλογική αντίδραση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ ήταν μέχρι στιγμής ιδιαίτερα ήπια.
«Είμαστε απλώς πολύ ευγενικοί», δήλωσε η πρωθυπουργός της Δανίας Mette Frederiksen στο περιθώριο μιας συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο. «Μας επιτίθενται κάθε μέρα τώρα».
Εν μέρει ο λόγος για την παθητικότητα της Ευρώπης μπορεί να αποδοθεί στους φόβους των δυτικών κυβερνήσεων για την εμπλοκή τους σε μια σύγκρουση για την οποία δεν είναι προετοιμασμένες, δήλωσε ο Daniel Byman, ειδικός σε θέματα τρομοκρατίας και μη συμβατικού πολέμου στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, ένα think tank με έδρα την Ουάσιγκτον.
«Οι περισσότερες χώρες δεν θέλουν να αντιμετωπίζουν ανοιχτά τη Ρωσία περισσότερο από ό,τι ήδη αντιμετωπίζουν», είπε. «Ανησυχούν για την κλιμάκωση, που θα κάνει τα πράγματα χειρότερα».
Ακόμα και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται για τις επιθέσεις αντανακλούν τη δειλεία της Ευρώπης, δήλωσε ο Gabrielius Landsbergis, απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας. «Γιατί το αποκαλούμε υβριδικό (πόλεμο); Επειδή όταν το αποκαλείς υβριδικό δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα για αυτό», δήλωσε σε συνέδριο για την ασφάλεια στη Ρίγα τον περασμένο μήνα. «Αν το αποκαλέσεις τρομοκρατία, τότε αυτό συνεπάγεται αντίδραση».
Τα όρια του ΝΑΤΟ
Ο υβριδικός πόλεμος του Κρεμλίνου αναπτύχθηκε από τον Ρώσο στρατηγό Βαλέρι Γκεράσιμοφ, ο οποίος σήμερα είναι επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, σύμφωνα με τον Αυστριακό εμπειρογνώμονα ασφαλείας Gerhard Mangott.
«Ποτέ δεν πρόκειται απλώς για παραπληροφόρηση και προπαγάνδα, αλλά για ένα ευρύ οπλοστάσιο μέσων, από σαμποτάζ μέχρι χρηματοδότηση κομμάτων στη Δύση και παραβίαση του εναέριου χώρου κρατών του ΝΑΤΟ από ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη», δήλωσε ο Mangott.
Στη Λιθουανία, η Μόσχα χρησιμοποιεί παραπληροφόρηση για να υπονομεύσει την προγραμματισμένη ανάπτυξη μιας ταξιαρχίας των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στο πλαίσιο της προσπάθειας του ΝΑΤΟ να ενισχύσει την ανατολική πλευρά του.
«Διαδίδονται πολλές ψευδείς ειδήσεις, όπως για παράδειγμα ότι οι Γερμανοί στρατιώτες βίαζαν γυναίκες και ήθελαν να καταλάβουν τη Λιθουανία», δήλωσε ο Darius Jauniškis, επικεφαλής της λιθουανικής μυστικής υπηρεσίας. «Η Ρωσία θέλει να σαμποτάρει το πρότζεκτ αυτό. Το αξιολογούμε πολύ σοβαρά αυτό».
Τον Οκτώβριο, η Πολωνία ανέστειλε προσωρινά - με την υποστήριξη των ηγετών της ΕΕ - τα δικαιώματα ασύλου για τους μετανάστες που εισέρχονται στη χώρα από τη Λευκορωσία, με τον Πολωνό πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ να αποδίδει την αύξηση των αφίξεων σε μια προσπάθεια της Μόσχας να αποσταθεροποιήσει τη Βαρσοβία.
Ακόμη και στις πιο επικίνδυνες στιγμές τους, ωστόσο, η ρωσική εκστρατεία αποσταθεροποίησης φαίνεται προσεκτικά υπολογισμένη ώστε να μην προκαλέσει συλλογική απάντηση από το ΝΑΤΟ βάσει της διάταξης περί αμοιβαίας άμυνας της δυτικής στρατιωτικής συμμαχίας, γνωστή ως άρθρο 5.
Αντιθέτως, το Κρεμλίνο φαίνεται να αυξάνει σιγά-σιγά την πίεση για να δει τι μπορεί να κάνει. «Η Ρωσία δοκιμάζει τα όρια του άρθρου 5 για να προκαλέσει αβεβαιότητα», δήλωσε νωρίτερα φέτος ο Roderich Kiesewetter, Γερμανός βουλευτής και πρώην αξιωματικός του γενικού επιτελείου του γερμανικού στρατού.
Οι χώρες του ΝΑΤΟ έχουν συζητήσει για μια συλλογική απάντηση στον υβριδικό πόλεμο της Ρωσίας, δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ στους δημοσιογράφους πριν από τη σύνοδο κορυφής στην Ουάσινγκτον τον Ιούλιο. Ακόμη και αν οι επιθέσεις δεν χαρακτηρίζονται ως πολεμικές πράξεις με την παραδοσιακή έννοια, οι χώρες θα μπορούσαν να επικαλεστούν το άρθρο 4, το οποίο απαιτεί διαβούλευση όταν απειλείται η ασφάλεια μιας χώρας.
«Δεν νομίζω ότι μπορούμε να το αποκλείσουμε στο μέλλον», δήλωσε ο ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Ιδιαίτερα αν βλέπαμε μια συνεχή επιδείνωση και εντατικοποίηση αυτού του είδους της δραστηριότητας».
Αλλά προς το παρόν, το ΝΑΤΟ δεν έχει μεγάλη όρεξη για αντιπαράθεση.
«Το ΝΑΤΟ είναι μια αμυντική στρατιωτική συμμαχία που σκέφτεται με όρους ειρήνης και πολέμου», δήλωσε ο στρατηγός Thierry Burkhard, επικεφαλής του γαλλικού επιτελείου άμυνας, στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro νωρίτερα αυτό το μήνα. Τα εργαλεία του ΝΑΤΟ απλώς δεν είναι σχεδιασμένα για υβριδικό πόλεμο.
Το «μεγάλο πρόβλημα» με την επίκληση του άρθρου 5 στην παρούσα κατάσταση είναι ότι «δεν υπάρχει σαφής ορισμός μεταξύ των συμμάχων σχετικά με το τι σημαίνει υβριδικός πόλεμος», δήλωσε ο Marek Kohv, πρώην αξιωματούχος της άμυνας και των μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος τώρα εργάζεται στο think tank International Centre for Defence and Security με έδρα την Εσθονία.
«Το άλλο κύριο ζήτημα είναι η απόδοση ευθυνών», δήλωσε ο Kohv. «Συνήθως έρχεται αργότερα».
Για παράδειγμα, τρεις και πλέον μήνες μετά το σαμποτάζ στους σιδηροδρόμους της Γαλλίας πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας εξακολουθούν να ερευνούν αν η Μόσχα βρίσκεται πίσω από την επίθεση, σύμφωνα με τη Le Monde.
Ένα άλλο εμπόδιο είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ χωρών όπως η Ουγγαρία και η Τουρκία, «χώρες που έχουν εκφράσει συμπάθεια προς τη Ρωσία», δήλωσε ο Byman του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για τη στρατιωτική συμμαχία που βασίζεται στη συναίνεση να λάβει ουσιαστικές αποφάσεις κατά της Μόσχας.
Παρ' όλα αυτά, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δείχνουν όλο και μεγαλύτερη προθυμία να αποδώσουν πράξεις σαμποτάζ στη Ρωσία.
Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τον Εσθονό υπουργό Άμυνας Hanno Pevkur, είναι το πρώτο βήμα για την αντεπίθεση. «Όταν συμβαίνει κάτι, απλά δημοσιοποιήστε το», δήλωσε ο Pevkur. «Πηγαίνετε να δείξετε ότι αυτοί οι τύποι προσλήφθηκαν από ρωσικές υπηρεσίες και ότι αυτοί οι τύποι διεξήγαγαν αυτές τις επιθέσεις παίρνοντας τα χρήματα από τη Ρωσία».
Απάντηση μέσω κυρώσεων
Οι χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, αποφεύγοντας την άμεση αντιπαράθεση, εντείνουν σταδιακά τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου της Ρωσίας.
Το 2021, σε απάντηση σε μια ρωσική προσπάθεια υπονόμευσης των γαλλικών προεδρικών εκλογών του 2017, το Παρίσι δημιούργησε μια κυβερνητική υπηρεσία ονόματι Viginum για την αντιμετώπιση της ξένης ψηφιακής παρέμβασης.
Έκτοτε, η γαλλική κυβέρνηση έχει κατηγορήσει τη Ρωσία ότι βρίσκεται πίσω από μια διαδικτυακή εκστρατεία για τη δημιουργία πανικού σχετικά με τον πολλαπλασιασμό των κοριών στο Παρίσι και ότι συνέδεσε την επιδημία με την άφιξη Ουκρανών προσφύγων.
Οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες υποπτεύονται επίσης ότι η Μόσχα ανέθεσε σε Βούλγαρους και Μολδαβούς υπηκόους να ζωγραφίσουν αντισημιτικά γκράφιτι στους δρόμους του Παρισιού, για να υποδαυλίσουν τις εσωτερικές εντάσεις σχετικά με τον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς.
Στη Σουηδία, η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει μια ειδική «υπηρεσία ψυχολογικής άμυνας» για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.
Η προστασία των κρίσιμων υποδομών έχει καταστεί νέα προτεραιότητα για το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Τον Φεβρουάριο του 2023, μετά το σαμποτάζ στους αγωγούς Nord Stream, το ΝΑΤΟ δημιούργησε έτο Undersea Infrastructure Coordination Cell για την αξιολόγηση των τρωτών σημείων και τον συντονισμό των προσπαθειών μεταξύ των κυβερνήσεων του ΝΑΤΟ και του ιδιωτικού τομέα. Τον Μάρτιο του 2023 δημιουργήθηκε επίσης μια νέα Ομάδα Δράσης ΕΕ-ΝΑΤΟ για την ανθεκτικότητα των κρίσιμων υποδομών.
Τον περασμένο μήνα, οι υπουργοί Άμυνας της Γερμανίας και της Νορβηγίας, Boris Pistorius και Bjørn Arild Gram, δήλωσαν στο περιθώριο της συνόδου των υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ ότι θέλουν οι σύμμαχοι να δημιουργήσουν πέντε περιφερειακά κέντρα για την παρακολούθηση και την προστασία υποθαλάσσιων υποδομών, όπως τηλεπικοινωνιακές γραμμές, αγωγοί φυσικού αερίου και διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν να αντιδράσουν με κυρώσεις. Τον Οκτώβριο, η ΕΕ δημιούργησε επίσημα ένα νέο πλαίσιο που επιτρέπει στο μπλοκ να στοχεύει άτομα και οντότητες που εμπλέκονται στον υβριδικό πόλεμο της Ρωσίας - συμπεριλαμβανομένης της παρέμβασης στις εκλογές, του σαμποτάζ, της παραπληροφόρησης, των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο και της εργαλειοποίησης των μεταναστών.
Οι πιθανές κυρώσεις περιλαμβάνουν πάγωμα περιουσιακών στοιχείων και απαγόρευση ταξιδιών. «Η απάντηση της ΕΕ παραμένει ενιαία και αποφασιστική», ανέφερε η υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας Maria Malmer Stenergard. «Η Ρωσία δεν θα καταφέρει να υπονομεύσει την ανθεκτικότητα και τη σταθερότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της».
Η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει την αντίδρασή της
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ είχαν μικρή επιτυχία στην αποτροπή της Ρωσίας.
Οι κυρώσεις που συνδέονται άμεσα με τον πόλεμο στην Ουκρανία είχαν περιορισμένο αντίκτυπο μέχρι στιγμής, οπότε δεν είναι σαφές αν το νέο καθεστώς κυρώσεων θα είναι αποτελεσματικό.
«Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αντιδράσουν με πολύ πιο ενωτικό και δυναμικό τρόπο», δήλωσε ο Byman. «Η στρατιωτική βοήθεια [προς την Ουκρανία] θα πρέπει να αυξηθεί για να δείξει η Δύση ότι οι ρωσικές προσπάθειες έχουν το αντίστροφο αποτέλεσμα».
Εκτός από την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών, οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να αυξήσουν την εσωτερική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας, των εγχώριων υπηρεσιών πληροφοριών και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των συμμαχικών κυβερνήσεων, δήλωσε ο Kohv.
Μια από τις πιο δυναμικές αντιδράσεις της Ευρώπης έχει καταστήσει πιο δύσκολο τον εντοπισμό των δραστών. Από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν απελάσει περισσότερους από 700 Ρώσους κατασκόπους που παρίσταναν τους διπλωμάτες.
Σε απάντηση, το Κρεμλίνο έχει στραφεί στη στρατολόγηση των λεγόμενων πρακτόρων μιας χρήσης (disposable agents), μερικές φορές μέσω καναλιών Telegram. Πρόκειται ως επί το πλείστον για ρωσόφωνους, γνώστες της πληροφορικής νέους άνδρες μεταξύ 20 και 30 ετών, συχνά με εγκληματικό παρελθόν. Ορισμένοι έχουν ιδεολογικά κίνητρα, άλλοι το κάνουν για τα χρήματα και πληρώνονται σε κρυπτονομίσματα.
Αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών δήλωσαν ότι το δέμα που έπιασε φωτιά στη Λειψία μπορεί να είχε τοποθετηθεί από έναν τέτοιο πράκτορα, ο οποίος μπορεί να μην γνώριζε καν ότι έβαζε εμπρηστική βόμβα. Τον Απρίλιο στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένας Βρετανός κατηγορήθηκε για διεξαγωγή εχθρικών δραστηριοτήτων προς όφελος της Μόσχας.
Το σημαντικό, δήλωσε ο Arndt Freytag von Loringhoven, πρώην πρέσβης της Γερμανίας, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος επικεφαλής των μυσιτκών υπηρεσιών του ΝΑΤΟ, είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να αφυπνιστεί για τη ρωσική απειλή και να κάνει τη Ρωσία να πληρώσει το τίμημα. «Κοιμόμαστε», δήλωσε ο von Loringhoven. «Η επιθετική συμπεριφορά πρέπει να έχει πολιτικό κόστος».