Μπορεί ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Σι Τζινπίνγκ και ο Βλαντίμιρ Πούτιν να αισθάνονται πανίσχυροι, αλλά μερίδα πολιτικών αναλυτών προειδοποιεί πως o σημερινός κατακερματισμένος και σε διαρκή αναταραχή κόσμο θυμίζει επικίνδυνα τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης: το αδύναμο και ταλαντευόμενο σύστημα με το οποίο πορεύθηκε η Γερμανία για 15 χρόνια από τις στάχτες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έως την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία.
«Ολόκληρος ο κόσμος είναι τώρα μια μεγάλη Βαϊμάρη, αρκετά συνδεδεμένος ώστε ένα μέρος να επηρεάζει θανάσιμα τα άλλα μέρη, αλλά όχι αρκετά συνδεδεμένος ώστε να είναι πολιτικά συνεκτικός. Όπως συνέβαινε με τα διάφορα μέρη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, βρισκόμαστε παγκοσμίως σε μια εξαιρετικά εύθραυστη φάση τεχνολογικής και πολιτικής μετάβασης» γράφει χαρακτηριστικά ο Robert D. Kaplan, του Foreign Policy Research Institute.
«Δεν βλέπω κανένα Χίτλερ ανάμεσά μας, ούτε καν ένα ολοκληρωτικό παγκόσμιο κράτος. Αλλά μην υποθέσετε ότι η επόμενη φάση της ιστορίας θα προσφέρει ανακούφιση στην παρούσα», προσθέτει.
Δεν είναι βεβαίως ο χαιρετισμός του Έλον Μασκ που για άλλους ήταν ναζιστικός και για άλλους μία παρεξηγημένη χειρονομία ενός άγαρμπου ανθρώπου σε μία στιγμή άκρατου ενθουσιασμού εκείνο που χτυπάει το καμπανάκι στους ειδικούς. Δεν είναι ούτε οι υποσχέσεις και οι σαρωτικές αποφάσεις του Ντόναλντ Τραμπ, που δεν κάνουν τίποτα παραπάνω από το να απαντούν σε ανησυχίες των Αμερικανών πολιτών (οι πρώτες) και να κάνουν πράξη τις προεκλογικές δεσμεύσεις του (οι δεύτερες). Ο Γιούνκερ εύστοχα θύμισε πως ο Τραμπ εξελέγη από τους Αμερικανούς για να προασπιστεί τα δικά τους συμφέροντα όχι για να είναι ο καλύτερος σύμμαχος των Ευρωπαίων.
Ο Τραμπ πιστεύει, (όπως πολλοί ακόμη άνθρωποι) ότι τα φύλα είναι δύο ή ότι τα κριτήρια DEI δεν σημαίνουν αξιοκρατία, αλλά δεν σκοπεύει να αφαιρέσει δικαιώματα από την LGPTQ+ κοινότητα. Ο Σκοτ Μπένσετ, ο άνθρωπος που επέλεξε για τη θέση του υπουργού Οικονομικών είναι ανοιχτά ομοφυλόφιλος, έχει παντρευτεί τον σύντροφό του και έχουν δύο παιδιά. Δεν ανησυχεί ότι θα χάσει κάτι από όλα αυτά.
Ο Τραμπ θωρακίζει τα σύνορα και να απειλεί με μαζικές απελάσεις (το δεύτερο αναμένεται να καταφέρει πλήγμα σε κλάδους της αμερικανικής οικονομίας που στηρίζονται στα εργατικά χέρια), αλλά στην ουσία δεν κάνει κάτι πολύ διαφορετικό από το να συνεχίζει μία πολιτική που είχε θέσει σε εκκίνηση ο Μπάιντεν, αντιλαμβανόμενος ότι οι μεταναστευτικές ροές του στοιχίζουν πολιτικά. Εγείρει τείχη.
Ο Αμερικανός πρόεδρος ανταποκρίνεται – με μία υπερβολή και πολύ θόρυβο – σε μία στροφή συνολικά της αμερικανικής κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος που αντέδρασε σε εκείνο που μερίδα αναλυτών είχε χαρακτηρίσει «τυραννία των τεχνοκρατών» ή «τυραννία της woke ατζέντας», αντέδρασε στην αίσθηση ότι μία ελίτ είχε χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και τα προβλήματα, που απασχολούν τον απλό πολίτη και χάρασσε τη δική της ατζέντα.
Τι είναι αυτό που τρομάζει; Η νέα ελίτ που έχει συγκεντρώσει γύρω του ο εκλεγμένος πρόεδρος και που προσπαθεί – ξεκάθαρα – να προωθήσει τα δικά της στενά επιχειρηματικά συμφέροντα, υποκρινόμενη ότι πολεμά το σύστημα. Αλλά ούτε η στάση αυτή των μεγιστάνων της τεχνολογίας και η προσπάθειά τους να καρπωθούν τα οφέλη της διακυβέρνησης Τραμπ θα ήταν αρκετή από μόνη της για να μας κάνει να μιλήσουμε για νέα Βαϊμάρη.
Είναι η συνολική εικόνα που παρουσιάζει το παγκόσμιο σύστημα. Όλα μπορούν να μας συμβούν και όλα μπορούν ανά πάσα στιγμή να καταρρεύσουν. Όλα φαίνονται εύθραυστα. Η Ε.Ε. μοιάζει πιο αδύναμη, διχασμένη και αδρανής από ποτέ. Η Μέση Ανατολή βιώνει τεράστιες αλλαγές στην ισορροπία ισχύος, οι αναδυόμενες δυνάμεις θέλουν μία νέα τάξη πραγμάτων, αλλά έχουν τα δικά τους προβλήματα, χώρες – ταραχοποιοί όπως η Τουρκία προσπαθούν να εκμεταλλευθούν καταστάσεις.
Τι ακριβώς ήταν όμως η Βαϊμάρη;
Όπως θυμίζει ο Kaplan, o Γερμανός ιστορικός Golo Mann αποκάλεσε τη Βαϊμάρη μια «απέραντη και δυσκίνητη αυτοκρατορία χωρίς αυτοκράτορα». Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος – που διήρκεσε τέσσερα χρόνια και που οι απλοί Γερμανοί αρχικά πίστευαν ότι θα ήταν θρίαμβος – κατέληξε σε ήττα με βαρύ φόρο αίματος. Η χώρα καταστράφηκε, η βασιλική-αυτοκρατορική δομή διακυβέρνησης είχε καταρρεύσει και η Γερμανία βρισκόταν στα πρόθυρα του κοινωνικού χάους. Σε αυτό το πλαίσιο κορυφαίοι Γερμανοί πολιτικοί και δικηγόροι, που συναντήθηκαν στη Βαϊμάρη της Θουριγγίας, επινόησαν μια νέα συνταγματική ρύθμιση που προσπαθούσε να αποφύγει τις αυταρχικές τάσεις του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’ και του Ότο φον Μπίσμαρκ ενώπιόν του.
Αλλά η νέα ρύθμιση ήταν πολύ αδύναμη για να αντέξει τις πιέσεις αυτού που επρόκειτο να ακολουθήσει. «Δεν υπήρχε νυχτοφύλακας για να κρατήσει την ειρήνη ανάμεσα στα συστατικά μέρη του», σχολιάζει ο Kaplan.
Τα ομοσπονδιακά κράτη (Länder) νομοθετούνται μέσω του Reichsrat (άνω βουλής του κοινοβουλίου), διατηρώντας όλα τα δικαιώματα που δεν μεταβιβάζονται ρητά στην κεντρική κυβέρνηση. Το έθνος στο σύνολό του εξέλεγε τον αρχηγό του κράτους ή πρόεδρο του Ράιχ. Στη συνέχεια, ο πρόεδρος διόρισε τον καγκελάριο, ο οποίος με το υπουργικό του συμβούλιο διοικούσε την κυβέρνηση κατόπιν εντολής του Ράιχσταγκ, της Κάτω Βουλής, που εκλεγόταν από τον λαό. Τα δύο τρίτα της Γερμανίας εξακολουθούσαν να ονομάζονται Πρωσία και διοικούνταν με διαφορετικούς κανόνες από τα Länder. Όσο για τη Βαυαρία – η οποία, όπως και η Πρωσία, ήταν κράτος εν κράτει – συζητούσε συνεχώς τον χωρισμό από το Ράιχ.
Η Γερμανία κατά την περίοδο της Βαϊμάρης από το 1918 έως το 1933 ήταν ένας απέραντος και ελάχιστα ενωμένος κόσμος από μόνος της, όπου οι κανόνες της τάξης μετά βίας εφαρμόζονταν. Ήταν λιγότερο μια κυβέρνηση παρά ένα σύστημα πολεμικών και εκτεταμένων ανταγωνιστικών κομμάτων. «Η κανονική κατάσταση της Βαϊμάρης ήταν κρίση», έχει γράψει ο Gordon A. Craig.
Τι ζούμε σήμερα
«Υπό αυτή την έννοια, η Βαϊμάρη ήταν σαν τον πλανήτη μας σήμερα: στενά συνδεδεμένη, ώστε να έχουμε κρίσεις που διασχίζουν τους ωκεανούς, είτε πρόκειται για COVID-19, την παγκόσμια ύφεση, τις συγκρούσεις μεγάλων δυνάμεων, τους πόλεμους στη Μέση Ανατολή ή την άνευ προηγουμένου κλιματική αλλαγή. Το να θυμόμαστε τη Βαϊμάρη σημαίνει να τονίζουμε και να παραδεχόμαστε τις αυξανόμενες αλληλεξαρτήσεις του κόσμου μας και να αποδεχόμαστε την ηθική ευθύνη για αυτόν. Όπως τα αλληλένδετα γερμανικά κράτη της Βαϊμάρης, όλες οι χώρες συνδέονται πλέον με τρόπους με τους οποίους μια κρίση για κάποιον μπορεί να είναι κρίση για όλους. Το φαινόμενο της Βαϊμάρης, επομένως, γίνεται ένα φαινόμενο κλίμακας», εξηγεί ο Kaplan.
Αυτή η κατάσταση της μόνιμης κρίσης όμως λίγο πολύ μας θυμίζει και την κατάσταση των τελευταίων ετών. Πολύ πριν γίνει σαφές ότι ο Τραμπ θα επιστρέψει στον Λευκό Οίκο μιλούσαμε για την εποχή των πολυκρίσεων.
Τι περιμένουμε λοιπόν στο εξής; Όσο πιο μεγάλη είναι η αταξία, τόσο πιο ακραία είναι η τυραννία που ακολουθεί συχνά και που μας φέρνει στο τελευταίο κεφάλαιο της Βαϊμάρης. Θα βάλει ο Τραμπ τάξη όπως διακηρύσσει και θα δώσει τέλος στους πολέμους ή θα πυροδοτήσει νέους και ακόμη μεγαλύτερη αταξία; Θα το δούμε εν καιρώ. Ένας αυτοκράτορας δεν υπάρχει. Υπάρχουν πολλοί (Τραμπ, Σι, Πούτιν οι κυριότεροι με την ΕΕ να μην εμφανίζεται δυστυχώς ως πόλος εξουσίας αλλά ως παρατηρητής). Το πού θα οδηγήσουν τα αντικρουόμενα συμφέροντα θα το δούμε στα προσεχώς. Έως τότε, όπως προειδοποιεί και ο Kaplan, «είμαστε παγιδευμένοι μεταξύ μας».
Πηγή: naftemporiki.gr