Το δεξαμενόπλοιο που μετέφερε ιρανικό πετρέλαιο έπλεε προς τη Συρία με κρίσιμης σημασίας εφόδια όταν αναγκάστηκε να κάνει αναστροφή λίγο πριν εισέλθει στη Διώρυγα του Σουέζ. Η είδηση της πτώσης του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ είχε φτάσει στο πλοίο, με τον αποστολέα του φορτίου να υποβιβάζεται από ισχυρός, μακροχρόνιος υποστηρικτής του καθεστώτος του, σε απλό θεατή του τέλους του, σχολιάζει το Bloomberg.
Σε λίγες μόνο μέρες, η Ισλαμική Δημοκρατία είχε χάσει έναν από τους τελευταίους άνδρες που στοιχίζονταν στον λεγόμενο «Άξονα της Αντίστασης», κάτι που μετέτρεψε, ουσιαστικά, την εξωτερική της πολιτική σε συντρίμμια.
Αξιωματούχοι στην Τεχεράνη προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τη σημασία της πτώσης του Άσαντ, λέγοντας ότι την είχαν προβλέψει, και κατηγορώντας τον Άσαντ για αδιαλλαξία. Αλλά καθώς ο κόσμος σταθμίζει τις συνέπειες της απομάκρυνσης του Άσαντ από την εξουσία και τον αντίκτυπό της στη δυναμική της Μέσης Ανατολής, το Ιράν προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με το πόσο ευάλωτη είναι η ηγεσία του.
Το θεοκρατικό καθεστώς αντιμετωπίζει ήδη μεγάλα επίπεδα εσωτερικής διαφωνίας και οικονομικού «πόνου». Με την εξάντληση των άλλων βασικών συμμάχων του - της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και της Χαμάς στη Γάζα - το Ιράν είναι πλέον πιθανό να «υποστείλει» τη μακροχρόνια στρατηγική του για διάδοση της στρατιωτικής και ιδεολογικής επιρροής του σε όλο τον αραβικό κόσμο, ενώ παράλληλα προετοιμάζεται για την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
«Το Ιράν πρέπει κάπως να ανασυγκροτηθεί τώρα», είπε ο Σαΐντ Λεϊλάζ, οικονομολόγος και πρώην σύμβουλος του μεταρρυθμιστή πρώην προέδρου Μοχάμεντ Χαταμί. «Ο κίνδυνος για το Ιράν δεν είναι από τη Συρία, ή αυτό που συμβαίνει με τον άξονα, είναι από το εσωτερικό».
Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αρακτσί είπε στη δημόσια τηλεόραση ότι η κυβέρνηση είχε ενημερωθεί πριν από μερικές εβδομάδες ότι ο Άσαντ έχανε τον έλεγχο του στη Συρία. Ωστόσο, η άτακτη υποχώρηση του συριακού στρατού και η έλλειψη αντίστασης στους προελαύνοντες αντάρτες αιφνιδίασαν τον Αρακτσί και τους άλλους Ιρανούς υπουργούς.
Λίγες μέρες πριν από την πτώση του Άσαντ, ο Αρακτσί είχε μοιραστεί μια φωτογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου απολάμβανε σαόρμα, ένα παραδοσιακό αραβικό τυλιχτό, στη συριακή πρωτεύουσα, τη Δαμασκό.
Η ταχύτητα των γεγονότων «άφησε τους πάντες έκπληκτους», παραδέχθηκε, μετά τις αναφορές στις 8 Δεκεμβρίου ότι στον Άσαντ είχε δοθεί άσυλο στη Μόσχα. Κατηγόρησε επίσης τον Άσαντ ότι ήταν «πολύ αργός και άκαμπτος», καθώς οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης υπό την ηγεσία του πρώην παρακλαδιού της Αλ Κάιντα, της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), ανέλαβε την εξουσία.
Ανώτεροι αξιωματικοί στο Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, το οποίο είχε δεκάδες ανώτερους στρατιωτικούς συμβούλους στη Συρία μέχρι το Σαββατοκύριακο, επιμένουν ότι ο Άξονας Αντίστασης του Ιράν θα συνεχιστεί.
Αλλά με την Τουρκία, το Ισραήλ, τη Ρωσία και τις δυτικές δυνάμεις να επιδιώκουν να διεκδικήσουν τα συμφέροντά τους, δεν είναι σαφές εάν το Ιράν θα έχει κάποια επιρροή σε μια χώρα που ήταν ο πιο σταθερός σύμμαχός του από την Ισλαμική Επανάσταση το 1979. To πλήγμα έρχεται επίσης αφότου η Χαμάς και η Χεζμπολάχ, που ορίστηκαν τρομοκρατικές οργανώσεις από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους, αποδυναμώθηκαν, χάνοντας τους ηγέτες τους τους τελευταίους μήνες από τα ισραηλινά χτυπήματα.
Την Τρίτη, κορυφαίοι Ιρανοί αξιωματούχοι συνέχισαν να χαρακτηρίζουν την αναταραχή στη Συρία ως ένα δευτερεύον γεγονός που μπορούσε εύκολα να εξηγηθεί. Η εκπρόσωπος της κυβέρνησης, Φατεμέχ Μοχαζερανί είπε στους δημοσιογράφους ότι ο Άσαντ δεν είχε συμμετάσχει σε «εθνικό διάλογο». Οι συνάδελφοί της, εν τω μεταξύ, εργάζονται για αυτό στο Ιράν, είπε.
Το Ιράν «πλασάρει» την απόσυρσή του από τη Συρία ως επιλογή λόγω της απογοήτευσης από τον Άσαντ, σύμφωνα με τον Σανάμ Βακίλ, επικεφαλής του προγράμματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στη δεξαμενή σκέψης Chatham House. Αυτό του δίνει επίσης χρόνο να εκτιμήσει τη ζημιά πριν προσπαθήσει να ανοικοδομήσει το περιφερειακό του δίκτυο, είπε.
Η Τεχεράνη θα επικεντρωθεί επίσης στον τρόπο προετοιμασίας της επιστροφής του Τραμπ και στην προοπτική επανάληψης όσων συνέβησαν στην πρώτη θητεία του προέδρου των ΗΠΑ. Ο Τραμπ απέρριψε τη συμφωνία – ορόσημο για τα πυρηνικά του 2015 μεταξύ του Ιράν και των παγκόσμιων δυνάμεων προτού ξεκινήσει έναν αποτελεσματικό πόλεμο στην οικονομία του Ιράν.
Η αναβίωση αυτής της συμφωνίας βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας του μεταρρυθμιστή Προέδρου Μασούντ Πεζεσκιάν. Τη θεωρεί κλειδί για την επιβίωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, την ενίσχυση της οικονομίας της χώρας, την προσέλκυση επενδύσεων και την τόνωση της ελπίδας στην πλειονότητα του πληθυσμού που επαναστατεί ενάντια στους κληρικούς που βρίσκεται στην εξουσία για περισσότερα από 45 χρόνια.
Η εναλλακτική θα μπορούσε να είναι πιο ανησυχητική. Ένας αστάθμητος παράγοντας είναι εάν η Τεχεράνη αποφασίσει να στραφεί στα πυρηνικά όπλα, σύμφωνα με τον Τόρμπιορν Σόλτβεντ, κύριο αναλυτή της εταιρείας πληροφοριών κινδύνου Verisk Maplecroft. «Ένα ολοένα και πιο στριμωγμένο Ιράν θα μπορούσε να φέρει τους δικούς του κινδύνους, ειδικά εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών για τις συνεχιζόμενες πυρηνικές προόδους της Τεχεράνης», εκτίμησε.
Πράγματι, ο Πεζεσκιάν έχει μπροστά του μερικές τρομερές οικονομικές προκλήσεις, τις οποίες δεν έχει την πολυτέλεια να τις αντιμετωπίσει λάθος, με το καθεστώς του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ να προσπαθεί να παραμείνει στην εξουσία ενώ οι περιοδικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις γίνονται όλο μεγαλύτερες και συχνότερες.
Οι σκληροπυρηνικοί έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα που έχει καταστήσει το Ιράν ένα δύσκολο μέρος για να ζεις και αδύνατο να επενδύσεις, και ο Πεζεσκιάν έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να επιφέρει καμία αλλαγή, είπε ο Λεϊλάζ.
Η τελευταία εκδήλωση των ολοένα και πιο αυταρχικών και κατασταλτικών πολιτικών της χώρας ήρθε την περασμένη εβδομάδα. Ο επικεφαλής του δικαστικού σώματος του Ιράν δήλωσε ότι ένα νέο νομοσχέδιο για την καταστολή των δικαιωμάτων των γυναικών και της ελευθερίας της ένδυσής τους θα εφαρμοστεί ανεξάρτητα από το πόση αντίθεση έχει προκαλέσει, μεταξύ άλλων και από συντηρητικούς κληρικούς.
Ο νόμος «Αγνότητα και Χιτζάμπ» επινοήθηκε υπό την προηγούμενη κυβέρνηση του Εμπραχίμ Ραΐσι ως απάντηση σε μια πανεθνική εξέγερση που προκάλεσε ο θάνατος μιας κοπέλας η οποία είχε συλληφθεί από την «αστυνομία ηθικής» του Ιράν.
Η εμμονή σε αυτές τις πολιτικές είναι πιθανό να εντείνει τον κίνδυνο άλλης μεγάλης δημόσιας αντίδρασης, σύμφωνα με ειδικούς στη Μέση Ανατολή.
Η οικονομία, που έχει τελματωθεί λόγω της κακοδιαχείρισης και τη διαφθοράς, λυγίζει κάτω από τις αμερικανικές κυρώσεις. Ο πληθωρισμός ξεπερνά το 30%, μειώνοντας τη μέση κατανάλωση ενέργειας κατά ένα τρίτο, και απειλώντας τώρα με ενεργειακή κρίση καθώς η χώρα καίει πολύ ρυπογόνο, φθηνότερο μαζούτ για να στηρίξει ένα γερασμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας.
Το Ιράν δεν μπορεί να αντέξει περισσότερες εμφύλιες αναταραχές όταν το Ισραήλ είναι πιθανό να αισθάνεται ενδυναμωμένο από την επιστροφή του Τραμπ. Ανώτεροι πολιτικοί στο Ιράν ανησυχούν ότι η στρατιωτική επίθεση του Ισραήλ μπορεί τώρα να φτάσει στα σύνορα του Ιράν.
Το Ισραήλ λέει ότι οι αντάρτες που έχουν αναλάβει τον έλεγχο της Συρίας είναι ισλαμιστές και έχουν εντείνει τις επιθέσεις σε στρατιωτικές θέσεις, χτυπώντας αεροδρόμια και εγκαταστάσεις παραγωγής όπλων και στέλνοντας στρατεύματα βαθύτερα στον γείτονά του.
«Ξεκίνησε με τη Γάζα, μετά μπήκε στον Λίβανο και τις τελευταίες δύο εβδομάδες πήγαν στη Συρία», δήλωσε την Τρίτη ο Μοχσέν Ρεζάι, πρώην αντιπρόεδρος και βετεράνος διοικητής του IRGC. «Σκοπεύουν τους επόμενους μήνες να επιτεθούν στο Ιράκ και ονειρεύονται να συνεχίσουν τις επιθέσεις τους στο Ιράν».
Το Ισραήλ και το Ιράν αντάλλαξαν απευθείας πυραυλικά πλήγματα νωρίτερα αυτό το έτος, καθώς η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου διεύρυνε τη σύγκρουσή της στη Μέση Ανατολή μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Ο ευρύτερος στόχος του Ισραήλ είναι να ανατρέψει πλήρως την παρουσία του Ιράν στην περιοχή, και να εκτροχιάσει μόνιμα τη δυναμική του.
Όσοι είναι κοντά σε κύκλους εξωτερικής πολιτικής στην κυβέρνηση του Ιράν λένε, πάντως, ότι τίποτα δεν έχει τελειώσει για τις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ιράν. Αντίθετα με την εκτίμηση πολλών αραβικών κυβερνήσεων ότι είναι ταπεινωμένη και εξαντλημένη, η Τεχεράνη απλώς θα τηρήσει στάση αναμονής πριν διαμορφώσει μια νέα προσέγγιση.
«Είναι σαφές προς το παρόν ότι το Ιράν σταθμίζει όλες τις επιλογές που μπορεί να προκύψουν από την ανατροπή του Άσαντ, θα αξιολογήσει προσεκτικά πώς θα διαμορφωθεί η νέα ηγεσία στη Συρία και θα αναζητήσει μια νέα πολιτική στην περιοχή», δήλωσε ο Ντιάκο Χοσεϊνί, ακαδημαϊκός στο Τεχεράνη.
Όταν ο Άσαντ επισκέφθηκε την Τεχεράνη στις 30 Μαΐου μετά τον αιφνίδιο θάνατο του προέδρου Ραΐσι, ο ανώτατος ηγέτης Χαμενεΐ εξέδωσε μια ανακοίνωση, που εκ των υστέρων
μοιάζει με διακριτική προειδοποίηση.
Εκθείασε τον Σύρο ηγέτη, λέγοντάς του «όλοι πρέπει να γίνουν μάρτυρες του μοναδικού πλεονεκτήματος της συριακής κυβέρνησης, που είναι η αντίστασή της», σύμφωνα με δήλωση που δημοσιεύτηκε στον επίσημο ιστότοπο του Χαμενεΐ. Έδωσε όμως στον Άσαντ και μια συμβουλή.
«Οι παρατηρήσεις σας περιείχαν σημαντικά σημεία», είπε ο Χαμενεΐ. «Αλλά ένα σημείο ήταν πιο σημαντικό για μένα, το οποίο τονίσατε λέγοντας ‘’όποτε υποχωρούμε, η άλλη πλευρά προχωρά’’. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό – και αυτό ήταν το σύνθημά μας και η πεποίθησή μας για πάνω από 40 χρόνια».