Η απάντηση της ΕΕ στη δασμολογική λαίλαπα του Ντόναλντ Τραμπ βρίσκεται ακόμη υπό διαπραγμάτευση, παρότι ανακοίνωσε σήμερα (9/4) τα πρώτα εμπορικά αντίμετρα κατά των Ηνωμένων Πολιτειών, κάποια εκ των οποίων θα τεθούν σε ισχύ από τις 15 Απριλίου.
Οι δασμοί που ενέκριναν τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη θα κυμαίνονται, σύμφωνα με πληροφορίες, μεταξύ 10% και 25% και θα περιλαμβάνουν προϊόντα όπως η σόγια από τη Λουϊζιάνα, διαμάντια, αγροτικά προϊόντα, πουλερικά και μοτοσικλέτες.
Το μεγάλο πλεονέκτημα της Ευρώπης
Το μπλοκ δεν είναι καθόλου το πιο σκληρά πληγέν θύμα των δασμών που εφάρμοσε η Αμερική, καθώς ο συντελεστής της ΕΕ έχει πλέον οριστεί στο 20%, πολύ κάτω από το 125% της Κίνας ή το 46% του Βιετνάμ, σημειώνει ο Economist.
Το ένστικτο πολλών στην Ευρώπη ήταν να ανταποδώσουν το ίδιο χτύπημα στον Τραμπ, αλλά η κατάρρευση των παγκόσμιων χρηματιστηρίων και τα ισχυρά αντίποινα της Κίνας, ίσως έχουν ήδη δώσει στον Αμερικανό πρόεδρο ένα πρώτο «χτύπημα», εξ ου και ανακοίνωσε ότι «παγώνει» τους νέους δασμούς στις εισαγωγές για 90 ημέρες, εκτός από αυτούς που αφορούν στην Κίνα.
Η ΕΕ, ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αμερικής, επέλεξε να πάρει μερικές εβδομάδες για να διαμορφώσει μια πιο μετρημένη και στοχευμένη απάντηση.
Η Ευρώπη έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Σε αντίθεση με την Αμερική, εξακολουθεί να συναλλάσσεται με τον υπόλοιπο κόσμο με τους ίδιους όρους όπως και πριν, εξηγεί ο Economist, τονίζοντας πως αυτό θα περιορίσει την οικονομική ζημιά.
«Είναι θέμα ανακατανομής των πόρων και των αγορών», λέει ο Álvaro Muñoz, διευθύνων σύμβουλος της AMFRESH, ενός μεγάλου ισπανικού παραγωγού φρέσκων προϊόντων. Η γραφειοκρατία της ΕΕ που αγαπά τους κανόνες είναι τώρα ένα πλεονέκτημα, το οποίο υπόσχεται ένα καθησυχαστικό μέτρο σταθερότητας.
ΕΕ: Το μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ στον κόσμο
Με τους επενδυτές να φοβούνται ότι ένας παγκόσμιος εμπορικός πόλεμος θα μπορούσε να προκαλέσει ύφεση, τα απότομα ευρωπαϊκά αντίμετρα θα επέτειναν τη ζημιά. Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν την επιβάρυνση των οικονομιών τους από τους αμερικανικούς δασμούς με περισσότερες δαπάνες. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, επίσης, θα μπορούσε να μειώσει ταχύτερα τα επιτόκια.
Τα μηνύματα από τους ηγέτες μέχρι στιγμής είναι σε γενικές γραμμές συνεπή. «Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί, όλα τα μέσα είναι στο τραπέζι», δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, αμέσως μετά την ανακοίνωση των αμερικανικών δασμών.
«Η ΕΕ θα αντιδράσει με αναλογικότητα, ενότητα και τη δύναμη που απορρέει από το γεγονός ότι είμαστε το μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ στον κόσμο», υπογράμμισε ο Πέδρο Σάντσεθ, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, ενώ η Τζόρτζια Μελόνι, πρωθυπουργός της Ιταλίας, ετοιμάζει επίσκεψη στον Λευκό Οίκο για να διαπραγματευτεί εκ μέρους της Ευρώπης, με ένα συλλογικό μήνυμα.
Παράλληλα, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο αμερικανικό μέσο Breitbart News, τόνισε ότι πιστεύει πως η Ευρώπη μπορεί να επιτύχει μια «win-win» εμπορική συμφωνία με τον Ντόναλντ Τραμπ, η οποία θα είναι «αμοιβαία επωφελής» για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Δεν κατάφερε να σπείρει τη διχόνοια στην ΕΕ – Πέτυχε το αντίθετο
Κατά κάποιον τρόπο, ο Τραμπ έχασε την ευκαιρία να σπείρει τη διχόνοια. Οι δασμοί του αντιμετωπίζουν την ΕΕ ως ενιαίο εμπορικό μπλοκ, όπως είναι νομικά – η εφαρμογή διαφορετικών συντελεστών σε διαφορετικές χώρες θα τις έφερνε αντιμέτωπες μεταξύ τους.
Εν τω μεταξύ, η εμμονή του για την προσάρτηση της Γροιλανδίας στις ΗΠΑ οδήγησε ακόμη και τους συνήθως δύστροπους Ούγγρους να υποστηρίξουν την κοινή ευρωπαϊκή γραμμή.
Αλλά η διατήρηση της ενότητας στην ΕΕ μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη. Ο Μακρόν φιλοξένησε μεγάλους βιομηχάνους και εξαγωγείς στο Μέγαρο των Ηλυσίων, για να τους παροτρύνει να αναστείλουν τις επενδύσεις στην Αμερική. Δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι.
Γερμανοί αξιωματούχοι φοβούνται ότι οι επιχειρήσεις μπορεί να πιέσουν για χάρες στην Ουάσινγκτον, υπονομεύοντας τη συλλογική αντίδραση της ΕΕ. Οι πολιτικοί που δεν επιθυμούν να αφήσουν μια… «καλή κρίση» να πάει χαμένη είναι πρόθυμοι να χτυπήσουν τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας – η Ιρλανδία, η οποία φιλοξενεί πολλά ευρωπαϊκά κεντρικά γραφεία αμερικανικών εταιρειών τεχνολογίας, ήταν αναμενόμενα τρομοκρατημένη.
Η Γαλλία και η Ιταλία έχουν τα δικά τους ευαίσθητα σημεία: επικαλέστηκαν με επιτυχία την εξαίρεση του μπέρμπον από τα αντίποινα της ΕΕ για τους προηγούμενους δασμούς χάλυβα της Αμερικής, αφού ο Τραμπ απείλησε ότι η στοχοποίηση του ποτού θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή δασμών 200% στο ευρωπαϊκό κρασί.
Τρία βήματα ισχύος από την Ευρώπη αν δεν υποχωρήσει ο Τραμπ
Ο τρόπος λήψης των αποφάσεων θα έχει σημασία. Σύμφωνα με το δίκαιο της Συνθήκης της ΕΕ, οι δασμοί είναι θέμα που η Κομισιόν καθορίζει μόνη της. Αλλά για βαρύτερα αντίμετρα, όπως ο περιορισμός της πρόσβασης στην αγορά, απαιτείται ειδική πλειοψηφία των κυβερνήσεων των κρατών μελών. Και ορισμένα τμήματα του «οπλοστασίου» της εμπορικής άμυνας παραμένουν σταθερά στα χέρια των χωρών. Η αύξηση των φόρων στους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς είναι κάτι που μπορούν να κάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις, για παράδειγμα – η εταιρική φορολογία είναι πέραν της αρμοδιότητας της Επιτροπής.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει ήδη επαναλάβει μια παλιά προσφορά της ΕΕ για την κατάργηση των δασμών σε όλα τα βιομηχανικά προϊόντα μεταξύ του μπλοκ και της Αμερικής – ο Τραμπ συμφώνησε να εργαστεί για μια τέτοια συμφωνία μηδενικών δασμών το 2018, μετά από μια εμπορική διαμάχη κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του.
Αυτή τη φορά, όμως, απέρριψε αμέσως την προσφορά, απαιτώντας από την ΕΕ να αγοράσει ορυκτά καύσιμα αξίας 350 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περίπου το σύνολο των ετήσιων ενεργειακών εισαγωγών της), για να την δει «με καλό μάτι».
«Άσσος στο μανίκι» της ο οικονομικός εξαναγκασμός
Η πρώτη απάντηση της Ευρώπης είναι μετρημένη. Αν ο Τραμπ δεν υποχωρήσει, όμως, και συνεχίσει τις απειλές και τα «σκαμπανεβάσματα», θα μπορεί να συνδυάσει τρία πράγματα: Πρώτον, θα δείξει δύναμη. Ο Robert Habeck, ο απερχόμενος αντικαγκελάριος της Γερμανίας, δήλωσε ότι η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει το πιο σκληρό εργαλείο της: το εργαλείο του οικονομικού εξαναγκασμού (ACI).
Το ACI επιτρέπει στην ΕΕ να χρησιμοποιήσει ένα ευρύ φάσμα μέτρων, πέραν των δασμών, για να ανταποδώσει τα χτυπήματα σε χώρες που ασκούν οικονομική πίεση στα κράτη μέλη της. Αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό της εξαγωγής προϊόντων, που οι Αμερικανοί θα δυσκολευτούν να αντικαταστήσουν, ή τον αποκλεισμό ορισμένων αμερικανικών εταιρειών από την ευρωπαϊκή αγορά.
Ο οικονομικός εξαναγκασμός απαιτεί εβδομάδες ή και μήνες για να περάσει από μια έρευνα σε μια τελική απόφαση, γεγονός που είναι κατάλληλο για να φέρει τον Τραμπ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Είναι ένα εργαλείο ανάλογο με το μέγεθος και τη δύναμη της ΕΕ. Αλλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να αποφεύγουν να το χρησιμοποιήσουν.
Κλιμάκωση στα ευρωπαϊκά αντίμετρα ως μοχλός πίεσης
Το δεύτερο στοιχείο είναι η συνεχής αύξηση των απειλών για δασμούς ως μέσο πίεσης για διαπραγματεύσεις. Ο Τραμπ επέβαλε πρώτα τους δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, δεύτερον τους δασμούς στα αυτοκίνητα και τρίτον τους νέους «ανταποδοτικούς» δασμούς. Αυτό επιτρέπει και στην ΕΕ να κλιμακώσει σταδιακά.
Στις 7 Απριλίου, παρουσίασε τον δικό της κατάλογο εμπορικών αντίμετρων για την αντιμετώπιση των αμερικανικών δασμών σε χάλυβα και αλουμίνιο, ενώ δύο ημέρες μετά ανακοίνωσε δασμούς, που αγγίζουν τα 21 δισ. ευρώ και θα κυμαίνονται μεταξύ 10% και 25%.
Οι αμερικανικοί δασμοί στα μέταλλα επηρεάζουν εξαγωγές της ΕΕ ύψους περίπου 26 δισ. ευρώ, αλλά το μπλοκ αποφάσισε να ανταποδώσει σε μικρότερη ποσότητα αμερικανικών εξαγωγών, σηματοδοτώντας ότι δεν επιθυμεί εμπορικό πόλεμο. Εξάλλου, η Κομισιόν διεμήνυσε πως «αυτά τα αντίμετρα μπορούν να ανασταλούν ανά πάσα στιγμή, εάν οι ΗΠΑ συμφωνήσουν σε ένα δίκαιο και ισορροπημένο αποτέλεσμα από τις διαπραγματεύσεις».
Μπορεί να γίνει ο κυρίαρχος παγκόσμιος πρωταθλητής του ελεύθερου εμπορίου;
Το επόμενο βήμα μπορεί να είναι τα αντίποινα για τους δασμούς στα αυτοκίνητα, ενώ το τρίτο μέρος της αντίδρασης της ΕΕ μπορεί να είναι η στήριξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που πλήττονται. Ο Πέδρο Σάντσεθ συναντήθηκε με επιχειρηματίες αμέσως μετά την ανακοίνωση των δασμών του Τραμπ και παρουσίασε ένα σχέδιο ύψους 14 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων πιστωτικών εγγυήσεων 5 δισ. ευρώ σε επιχειρήσεις με προβλήματα ρευστότητας, λόγω της απώλειας παραγγελιών – ο Ισπανός ηγέτης μίλησε μπροστά από μια διαφημιστική πινακίδα που έγραφε «Οι αξίες μας δεν πωλούνται, τα κρασιά μας πωλούνται».
Και άλλες χώρες είναι βέβαιο ότι θα προσφέρουν ανακούφιση στις δικές τους επιχειρήσεις. Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, στη συνεδρίασή της την επόμενη εβδομάδα, θα μπορούσε να ανακοινώσει μια απροσδόκητα απότομη μείωση των επιτοκίων για να ελαφρύνει το ζοφερό οικονομικό κλίμα στις αγορές.
Η ΕΕ έχει τώρα μια ασυνήθιστη ευκαιρία να εγκαταλείψει τον προστατευτισμό και να γίνει ο κυρίαρχος παγκόσμιος πρωταθλητής του ελεύθερου εμπορίου, υποστηρίζει ο Economist, προβλέποντας ότι «δυστυχώς, πιθανότατα δεν θα την εκμεταλλευτεί».
Αντ’ αυτού, η Ευρώπη θέλει να υψώσει εμπόδια για να σταματήσει την παγκόσμια υπερπαραγωγή από το να ξεβράζεται στις ακτές της, καθώς η αγορά της Αμερικής κλείνει. Η φον ντερ Λάιεν το κατέστησε αυτό σαφές σε μια τηλεφωνική επικοινωνία που είχε στις 8 Απριλίου με τον Li Qiang, τον πρωθυπουργό της Κίνας. Αυτή θα ήταν η τέλεια στιγμή για να μειωθούν οι παράλογοι δασμοί της Ευρώπης στις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων, αλλά αυτό δεν συζητείται.
Οι μάχες διαρκούν όσο χρειάζεται
Πολλοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι θέλουν περισσότερες εμπορικές συμφωνίες – η Γαλλία εξετάζει εκ νέου τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Δεκέμβριο μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur, του εμπορικού μπλοκ της Νότιας Αμερικής, την οποία είχε αρνηθεί να υπογράψει.
Αλλά η ΕΕ δεν έχει ακόμη εξετάσει τολμηρότερες κινήσεις, όπως η υποβολή αίτησης για να ενταχθεί στη 12μελή CPTPP, την εμπορική συμφωνία με προσανατολισμό στην Ασία, που διαδέχθηκε τη Δια-Ειρηνική Εταιρική Σχέση, αφού η Αμερική αποχώρησε κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ.
Ένας άλλος ευρωπαϊκής κανόνας ότι οι μάχες διαρκούν όσο χρειάζεται. Με την παγκόσμια τάξη και την ασφάλεια της Ευρώπης να διακυβεύονται, αυτός ο εμπορικός πόλεμος αφορά αναμφίβολα περισσότερα από τους δασμούς. Το ίδιο ισχύει και για τους στόχους ΕΕ.
«Τι χρειάζεται για να εγκαταλείψουν οι Ρεπουμπλικανοί τον Τραμπ ή το κόμμα του να χάσει και τα δύο σώματα στις ενδιάμεσες εκλογές;», αναρωτιέται ένας ειδικός αναλυτής των Βρυξελλών, προσθέτοντας χαρακτηριστικά: «Και αξίζει αυτό μια ύφεση στην Ευρώπη; Η απάντηση είναι μάλλον ναι».