Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συνηθισμένη στις κρίσεις, όμως αυτή που αντιμετωπίζει τώρα μπορεί να τις «ξεπερνά» όλες. Καθώς οι 27 ηγέτες του μπλοκ ετοιμάζονται να συγκεντρωθούν στις Βρυξέλλες την Πέμπτη, γνωρίζουν καλά ότι ολόκληρη η αρχιτεκτονική ασφαλείας που χτίστηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο – και η οποία στηρίζεται στην αμερικανική προστασία – μπορεί να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή, αναφέρει ανάλυση που δημοσιεύει σήμερα ο ιστότοπος Politico.
Από τότε που επέστρεψε ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο, έχουν γίνει πολλές συζητήσεις μεταξύ Ευρωπαίων ηγετών πάνω στα θέματα της κυριαρχίας και της άμυνας. Ωστόσο, αξιωματούχοι από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που μίλησαν στους δημοσιογραφους του site, αναγνωρίζουν πλέον πως έφτασε η στιγμή τα λόγια να γίνουν πράξεις - αν και κάποιοι φοβούνται πως τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ άσχημα.
Μετά από τη δήλωση του Εμανουέλ Μακρόν για την ανάγκη αφύπνισης της Ευρώπης και την εκτίμηση του Φρίντριχ Μερτς ότι η ΕΕ βρίσκεται «πέντε λεπτά πριν τα μεσάνυχτα» (δηλαδή πολύ κοντά στην ώρα της κρίσης), οι ανησυχίες των διπλωματών αφορούν πλέον την ταχύτητα με την οποία εξελίσσονται τα γεγονότα.
«Το εφιαλτικό σενάριο είναι ότι οι ΗΠΑ θα ανακοινώσουν σύντομα μια συμφωνία που αποδέχεται τα περισσότερα αιτήματα της Ρωσίας, και στη συνέχεια θα την παρουσιάσουν στην Ουκρανία και στην Ευρώπη λέγοντας "ή αυτό ή τίποτε"», εξηγεί ο Μάλκολμ Τσάλμερς, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του Royal United Services Institute στο Λονδίνο.
Η ανησυχία στις Βρυξέλλες δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ, αλλά και ηγέτες εντός της ΕΕ που ενδέχεται να σαμποτάρουν τις συνομιλίες. Η έκτακτη σύνοδος κορυφής της Πέμπτης – που συγκλήθηκε μόλις λίγες ημέρες μετά από ανεπίσημες συναντήσεις στο Παρίσι και το Λονδίνο – σηματοδοτεί την πρόθεση των ηγετών να βρουν λύσεις. Ωστόσο, διπλωμάτες προετοιμάζονται ήδη για την πιθανότητα να υπονομευτεί από ένα φιλορωσικό μπλοκ ηγετών υπό τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν.
Ο μεγάλος αριθμός θεμάτων που βρίσκονται στο τραπέζι, σε συνδυασμό με την ανησυχητική έλλειψη ενότητας, σημαίνουν ότι αυτή η σύνοδος μπορεί να εκτροχιαστεί προς πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι ηγέτες θα εξετάσουν τρόπους για την ταχεία ανακατεύθυνση πόρων προς ενίσχυση των εθνικών στρατών, ενώ ταυτόχρονα θα προσπαθήσουν να δείξουν στήριξη προς την Ουκρανία, επιβεβαιώνοντας εκ νέου, για παράδειγμα, την πορεία της προς την ένταξη στην ΕΕ. Παράλληλα, θα επιχειρήσουν να τονίσουν την αποστροφή τους προς το καθεστώς του Βλαντίμιρ Πούτιν, δεσμευόμενοι ενδεχομένως για έναν ακόμη γύρο κυρώσεων. Με λίγα λόγια: Το έργο που έχουν μπροστά τους δεν είναι εύκολο.
Περιμένοντας μέχρι να πεθάνει ο Τραμπ
«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια ξεκάθαρη απειλή σε κλίμακα που κανείς μας δεν έχει ξαναδεί στη διάρκεια της ενήλικης ζωής του», έγραψε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε επιστολή της προς τους ηγέτες της ΕΕ την περασμένη Τρίτη. «Το μέλλον μιας ελεύθερης και κυρίαρχης Ουκρανίας – το μέλλον μιας ασφαλούς και ευημερούσας Ευρώπης – κινδυνεύει».
Περισσότερα από τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και μόλις έξι εβδομάδες από την ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ, η σύνοδος της Πέμπτης θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας εβδομάδας κατά την οποία σημειώθηκαν ιστορικές εξελίξεις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Αν και ο Μακρόν και ο Στάρμερ προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια θετική δυναμική κερδίζοντας την εύνοια του Τραμπ την περασμένη εβδομάδα, η κατάσταση έκτοτε έχει επιδεινωθεί δραματικά. Μετά από μία καταστροφική συνάντηση μεταξύ του Τραμπ και του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι στο Οβάλ Γραφείο την Παρασκευή, ήρθε η απόφαση του Τραμπ την Τρίτη να αναστείλει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, μια χώρα που μαστίζεται από τον πόλεμο.
Η χρηματοδότηση στρατών δεν αποτελεί παραδοσιακά ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο οι ηγέτες θα συζητήσουν τρόπους να αναληφθεί δράση σε κεντρικό επίπεδο. «Οι αμυντικές δαπάνες έχουν πλέον εξελιχθεί σε σταθερό κόστος», δήλωσε Ευρωπαίος διπλωμάτης στο Politico. «Έχουμε σβήσει τον ήλιο και τώρα πρέπει να πληρώνουμε καθημερινά για τη θέρμανση... Κάθε μέρα πρέπει να πληρώνουμε για πυρομαχικά, τουλάχιστον για αρκετά χρόνια – μέχρι να πεθάνει ο Τραμπ».
Ένα από τα πρώτα ζητήματα που θα εξετάσουν οι ηγέτες είναι το σχέδιο που ανακοίνωσε την Τρίτη η φον ντερ Λάιεν για την αποδέσμευση έως και 800 δισεκατομμυρίων ευρώ σε πρόσθετες αμυντικές δαπάνες τα επόμενα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, το σχέδιο της φον ντερ Λάιεν περιλαμβάνει την πρόταση η ΕΕ να δανειστεί 150 δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία θα διατεθούν στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών για τη χρηματοδότηση πανευρωπαϊκού αμυντικού εξοπλισμού, όπως αντιαεροπορικά και αντιπυραυλικά συστήματα, συστήματα πυροβολικού, πυραύλους, πυρομαχικά και drones.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ, ώστε οι κυβερνήσεις να μπορούν να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες. Σύμφωνα με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Εάν τα κράτη μέλη αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες κατά 1,5% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο, αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο κοντά στα 650 δισ. ευρώ για μια περίοδο τεσσάρων ετών.
Αν και η πρόταση είχε προγραμματιστεί εδώ και καιρό, η ανακοίνωση της φον ντερ Λάιεν εχθές, Τρίτη, σχεδιάστηκε ως αντίδραση στην απόφαση των ΗΠΑ να διακόψουν τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, δήλωσαν δύο αξιωματούχοι της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ανακοίνωσε επίσης ότι προτείνει την τροποποίηση των κανόνων της, ώστε να διευκολυνθεί η χρηματοδότηση αμυντικών προγραμμάτων.
Διπλωμάτες και αξιωματούχοι της ΕΕ εξακολουθούν να εξετάζουν τις λεπτομέρειες των προτάσεων, ωστόσο γενικά περιγράφονται ως ένα πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. «Η φον ντερ Λάιεν προσπαθεί να πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα», δήλωσε Γάλλος υπουργός, ο οποίος μίλησε στον ιστότοπο υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Θα ακολουθήσει όμως το παράδειγμά της η τεχνοκρατική δομή της ΕΕ;»
Οι ηγέτες αναμένεται επίσης να συζητήσουν τη χρήση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν «παγώσει» από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αν και οι τόκοι που προκύπτουν από τα δεσμευμένα κεφάλαια ύψους 200 δισ. ευρώ χρησιμοποιούνται ήδη για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων βοήθειας, χώρες όπως η Γαλλία αρχίζουν να βλέπουν με καλό μάτι την πιο αμφιλεγόμενη πρόταση για κατάσχεση των κεφαλαίων. Ωστόσο, οι επικριτές της ιδέας προειδοποιούν ότι μπορεί να προκύψουν νομικά εμπόδια και να προκληθεί χρηματοοικονομική αστάθεια.
Η άρνηση της Ουγγαρίας
Ήδη μαίνεται διαμάχη σχετικά με την αποστολή επιπλέον στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία. Αξιωματούχοι ανέμεναν ότι το ανακοινωθέν της συνόδου θα περιλάμβανε το σχέδιο που παρουσίασε τον περασμένο μήνα η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλλας, για την αποστολή ενός μεγάλου φορτίου πυρομαχικών και στρατιωτικού εξοπλισμού στην Ουκρανία μέσα στο έτος, που θα περιλάμβανε αντιαεροπορικά συστήματα, πυραύλους και drones.
Αν και το τελικό ανακοινωθέν δεν θα δημοσιοποιηθεί προτού ολοκληρωθεί η σύνοδος, το τελευταίο προσχέδιο που κυκλοφορούσε το βράδυ της Τρίτης, και στο οποίο απέκτησε πρόσβαση το POLITICO, καλεί τους υπουργούς να βρουν έναν τρόπο ώστε να συνεχιστούν οι αποστολές όπλων. Αξιωματούχοι διευκρίνισαν ότι η Ουγγαρία αρνείται να συμφωνήσει με το σχέδιο.
Το προσχέδιο του ανακοινωθέντος τονίζει ότι η ΕΕ «θα συνεχίσει να παρέχει στην Ουκρανία τακτική και προβλέψιμη οικονομική στήριξη».
Το 2025, η ΕΕ θα διαθέσει στην Ουκρανία 30,6 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 12,5 δισεκατομμύρια ευρώ θα προέλθουν από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό Ukraine Facility, ενώ περίπου 18 δισεκατομμύρια ευρώ θα εκταμιευθούν από δάνεια της G7 στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας “Era Initiative”. Επιπλέον χρηματοδότηση αναμένεται να προέλθει από το σχέδιο Rearm Europe, την πρωτοβουλία που ανακοίνωσε η φον ντερ Λάιεν την Τρίτη.
Καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες ετοιμάζονται για τη σύνοδο, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι προσπαθούν να δείξουν ψυχραιμία μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης Τραμπ για την παύση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας.
«Είναι μιας πολύ οδυνηρή εξέλιξη, αλλά δεν θα αποβεί μοιραία», δήλωσε υψηλόβαθμος Ουκρανός αξιωματούχος στο Politico. «Θα κοστίσει στην Ουκρανία άσκοπους θανάτους και χαμένα εδάφη, αλλά δεν θα οδηγήσει σε ήττα».