Το μέλλον της διαμετακόμισης φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας βρίσκεται σε σημείο καμπής. Εάν μέχρι την Τετάρτη, δεν υπάρξει συμφωνία έστω και της τελευταίας στιγμής, υπάρχει κίνδυνος να σταματήσουν εντελώς οι ροές φυσικού αερίου δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων προς την Κεντρική Ευρώπη.
Η Ουκρανία δέχεται όλο και μεγαλύτερες πιέσεις από τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο και μια ομάδα ενεργειακών εταιρειών της Κεντρικής Ευρώπης για να συνεχίσει να επιτρέπει τη διέλευση του φυσικού αερίου από τα ανατολικά της σύνορα με τη Ρωσία προς τους αγοραστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μετά τη λήξη της συμφωνίας διαμετακόμισης στις 31 Δεκεμβρίου 2024.
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, Βουδαπέστη και Μπρατισλάβα εξακολουθούν να βασίζονται στο φθηνό φυσικό αέριο της Gazprom, υπονομεύοντας την προσπάθεια της ΕΕ για μείωση της εξάρτησης από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους.
Καθώς απομένουν μόνο τρεις μέρες μέχρι τη λήξη της συμφωνίας Ρωσίας-Ουκρανίας, όλες τις πλευρές έχουν σκληρύνει τη ρητορική τους. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Β. Ζελένσκι κατηγόρησε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα τον Ρ. Φίτσο για "σκιώδεις συμφωνίες" με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Σλοβάκος ηγέτης απείλησε την Παρασκευή να σταματήσει την παροχή ρεύματος στην Ουκρανία.
Για τους διπλωμάτες που έχουν γνώση των συνομιλιών, το ανέβασμα των τόνων δεν αποτελεί έκπληξη. Και την προηγούμενη φορά που υπήρξαν διαφωνίες για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου μεταξύ των δύο πρώην εταίρων, οι ροές μειώθηκαν και κι συμφωνίες ολοκληρώθηκαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή.
Οι traders της ενέργειας, οι ηγέτες της βιομηχανίας και οι πολιτικοί στην Ευρώπη και αλλού εξακολουθούν να προσβλέπουν στους τρεις ηγέτες για να δουν τι τελικά θα γίνει.
Ο Β. Ζελένσκι έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι δεν θα επιτρέψει τη διέλευση του ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας μετά τη λήξη της τρέχουσας συμφωνίας, επειδή με τα έσοδά του το Κρεμλίνο χρηματοδοτεί την πολεμική μηχανή του. Πρόσθεσε όμως ότι θα ήταν ανοιχτός στη μεταφορά φυσικού αερίου από χώρες εκτός της Ρωσίας - μια επιλογή που πηγές με γνώση των συνομιλιών αναφέρουν ότι δεν είναι εντελώς εκτός συζήτησης.
Ωστόσο, λαμβάνοντας την απόφασή του, ο ηγέτης της Ουκρανίας πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του την ανάγκη προστασίας του συστήματος αγωγών φυσικού αερίου της Ουκρανίας μήκους 38.600 χιλιομέτρων. Το ουκρανικό δίκτυο, ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου, έχει γλιτώσει από τις ρωσικές επιθέσεις τα τελευταία τρία χρόνια καθώς το ρωσικό αέριο ρέει μέσω αυτού. Εάν πάψει να ρέει, μπορεί κάλλιστα να στοχοποιηθεί, όπως έχει γίνει με τις ουκρανικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης αερίου και τους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς. Θα δημιουργηθούν επίσης τεχνικές προκλήσεις που θα καταστήσουν δύσκολη τη θέρμανση κατοικιών σε ολόκληρη την Ουκρανία κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
"Το θέμα των κινδύνων για τις ουκρανικές υποδομές ακούγεται στις διπλωματικές συζητήσεις", δήλωσε ο Κριστιάν Εγκενχόφερ, ανώτερος ερευνητής στο think-tank CEPS στις Βρυξέλλες. "Μπορεί να είναι σωτήριο για τον Ζελένσκι να επιτρέψει τη συνέχιση της διέλευσης".
Την ίδια στιγμή, σημείωσε ο Εγκενχόφερ, "οι συνομιλίες για το φυσικό αέριο θα έχουν σημασία πέρα από την Ουκρανία".
Τόσο για τον Πούτιν όσο και για τον Φίτσο, η πιο κερδοφόρα επιλογή θα ήταν οι Ευρωπαίοι αγοραστές να συνεχίσουν να αγοράζουν φυσικό αέριο απευθείας από την Gazprom. Έτσι η Ρωσία θα παρέμενε στην αγορά της ΕΕ χωρίς να χρειάζεται να μοιράζεται τα έσοδα με μεσάζοντες και η Σλοβακία θα εξοικονομούσε πρόσθετα έξοδα διαμετακόμισης, σύμφωνα με άτομα που έχουν γνώση των συνομιλιών. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Ουκρανίας δήλωσε την Παρασκευή ότι οι συνομιλίες βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς μια συμφωνία της τελευταίας στιγμής.
Πριν από τον πόλεμο, η Κομισιόν βοηθούσε στη σύναψη συμφωνιών διαμετακόμισης μεταξύ Κιέβου και Μόσχας. Τώρα, όμως, μένει εκτός διαπραγματεύσεων και υποστηρίζει ότι υπάρχουν εναλλακτικές πηγές και ότι τα επίπεδα αποθήκευσης αερίου της περιοχής είναι υψηλά.
Τον Φεβρουάριο, η Κομισιόν θα ανακοινώσει ένα σχέδιο για την περαιτέρω σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών ρωσικών ορυκτών καυσίμων, τα οποία λέει ότι το Κρεμλίνο έχει μετατρέψει σε πολιτικό όπλο. Η εφαρμογή του εξαρτάται από τα κράτη μέλη: εκτός από τις αέριο που παραλαμβάνουν μέσω αγωγών η Σλοβακία και η Ουγγαρία, ρωσικό LNG αποστέλλεται επίσης σε λιμάνια στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ισπανία.
Το τέλος των ροών φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας θα έχει "αμελητέο" αντίκτυπο στις ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου, δήλωσε η Επιτροπή νωρίτερα αυτό το μήνα, προσθέτοντας ότι οι αγορές ήδη τιμολόγησαν το τέλος της συμφωνίας διαμετακόμισης.
Οι ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 48% φέτος, εν αναμονή του περιορισμού στην προσφορά σε συνδυασμό με την ταχεία εξάντληση των αποθεμάτων φυσικού αερίου λόγω ψυχρότερου χειμώνα. Οι τιμές αυτές απέχουν από τα ιστορικά υψηλά του 2022 που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης, είναι όμως αρκετά υψηλές ώστε να επηρεάζουν τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία.
Η απουσία μιας διακυβερνητικής συμφωνίας μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας μπορεί να περιπλέκει, αλλά δεν αποκλείει εντελώς μια εμπορική συμφωνία με ευρωπαϊκές εταιρείες.
Η εταιρεία κοινής ωφελείας της Σλοβακίας Slovensky Plynarensky Priemysel AS και ο διαχειριστής του δικτύου φυσικού αερίου Eustream AS — μαζί με την ουγγρική MOL Hungarian Oil and Gas Plc. καθώς και αρκετές ενεργειακές εταιρείες και βιομηχανίες από την Αυστρία και την Ιταλία — ζήτησαν από τον Β. Ζελένσκι να επιτρέψει τη συνέχιση των αποστολών.
Ο όγκος που συζητείται είναι 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, ποσότητα που διακινείται αυτή τη στιγμή μέσω ουκρανικών αγωγών.
Μετά τη συνάντησή του με τον Πούτιν την περασμένη Κυριακή, ο Ρ. Φίτσο είπε ότι η Ρωσία μπορεί να συνεχίσει να παραδίδει φυσικό αέριο στη Δύση μέσω της Ουκρανίας, αλλά αυτό θα γίνει "πρακτικά αδύνατο" μετά την 1η Ιανουαρίου, δεδομένης της στάσης του Κιέβου.
Σε απάντηση, ο Β. Ζελένσκι είπε ότι προσφέρθηκε να αποζημιώσει τον Ρ. Φίτσο για το πρόσθετο κόστος που θα προέκυπτε για τη Σλοβακία σε περίπτωση που τερματιστεί η ρωσική διαμετακόμιση φυσικού αερίου. Πρόσθεσε επίσης ότι είναι έτοιμος να επιτρέψει τις αποστολές μη ρωσικών καυσίμων εάν υποβληθεί αίτημα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - μια προσφορά που ισχυρίστηκε ότι ο Σλοβάκος ηγέτης απέρριψε.
Η σύγκρουση κλιμακώθηκε περαιτέρω την Παρασκευή, όταν ο Φίτσο δήλωσε σε βίντεο που ανάρτησε στο Facebook ότι εάν σταματήσουν οι ροές, θα αξιολογήσει την κατάσταση και πιθανώς να επιβάλλει αντίμετρα, διακόπτοντας την παροχή ρεύματος που χρειάζεται η Ουκρανία κατά τη διάρκεια των διακοπών του δικτύου της. Το τέλος της διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου θα κοστίσει στην ΕΕ επιπλέον 120 δισεκατομμύρια ευρώ σε ενεργειακό κόστος τα επόμενα δύο χρόνια, πρόσθεσε.
"Η διακοπή της διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας δεν είναι απλώς μια κούφια πολιτική χειρονομία. Είναι μια εξαιρετικά δαπανηρή κίνηση, την οποία εμείς, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πληρώσουμε", είπε ο Φίκο.
Καθώς πλησιάζει η 31η Δεκεμβρίου, εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις. Η SPP βρίσκεται σε συνομιλίες με την κρατική εταιρεία πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν για την προμήθεια αζερικού φυσικού αερίου, σύμφωνα με άτομα που γνωρίζουν τις συνομιλίες. Η λύση μπορεί να δοθεί με μια συμφωνία ανταλλαγής μεταξύ Gazprom και Socar, στην οποία η αζερική εταιρεία θα αγοράζει αντίστοιχους όγκους από τη Ρωσία και θα τις παραδίδει σε ευρωπαίους αγοραστές.
Αν συνεχίσει να επιτρέπεται η διέλευση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, υπονομεύεται το μήνυμα ότι η ΕΕ δεν μπορεί πλέον να συναλλάσσεται με τη Ρωσία του Πούτιν όπως πριν, δήλωσε ο Μπέντζαμιν Σμιτ, ανώτερος συνεργάτης στο think-tank CEPA και στο Κέντρο Ενεργειακής Πολιτικής Kleinman του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.
"Το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο", τόνισε σε ερευνητικό σημείωμά του. "Η συνέχιση της ρωσικής διαμετακόμισης φυσικού αερίου με οποιαδήποτε μορφή – είτε μέσω μιας απροκάλυπτης επέκτασης της σύμβασης με την Gazprom που ελέγχεται από το Κρεμλίνο, είτε με οποιοδήποτε άλλο όνομα, αλλά και πάλι de facto ρωσικό – θα ήταν επικίνδυνη για την Ουκρανία".