Η Εστέρ Ντιφλό, Νομπελίστρια οικονομίας για το 2019, ήταν καλεσμένη της Νύχτας ιδεών και φιλοσοφίας που οργάνωσε την 1η Φεβρουαρίου η γαλλική πρεσβεία στις Ηνωμένες Πολιτείες στη βιβλιοθήκη του Μπρούκλιν. Η καθηγήτρια του ΜΙΤ έδωσε μέσα σε 21 λεπτά τέσσερα σημαντικά μαθήματα που δεν περιορίστηκαν στο βασικό της αντικείμενο, τη φτώχεια.
H Ντιφλό ξεκίνησε από μια παρατήρηση: στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ευρώπη, αλλά ακόμη και στην πατρίδα του συζύγου της, την Ινδία, παρατηρείται μεγάλη πόλωση στις συζητήσεις γύρω από τέσσερα θέματα: τις ανισότητες, τη μετανάστευση, το εμπόριο και την κλιματική αλλαγή.
To πρόβλημα, παρατήρησε η γαλλίδα οικονομολόγος, είναι ότι κανείς δεν εμπιστεύεται τους οικονομολόγους για την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, παρόλο που διαθέτουν πολλά στοιχεία.
«Η εμπιστοσύνη προς τους μετεωρολόγους είναι δύο φορές μεγαλύτερη από αυτή προς τους οικονομολόγους», είπε, επικαλούμενη μια δημοσκόπηση στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι οικονομολόγοι βρίσκονται στην προτελευταία θέση, πίσω κι από τους πολιτικούς. Χωρίς βασικά δεδομένα όμως, οι συζητήσεις χάνουν την ουσία τους και αντικαθίστανται από τα συναισθήματα και την απελπισία.
Οι οικονομολόγοι φέρουν βέβαια μέρος της ευθύνης. Ο κόσμος πιστεύει ότι η δουλειά τους είναι να κάνουν προβλέψεις, ενώ οι ίδιοι σε αυτόν τον τομέα είναι μηδενικά...
Το πρώτο μάθημα, σύμφωνα με την Εστέρ Ντιφλό, είναι ότι ο άνθρωπος ανταποκρίνεται λιγότερο στα οικονομικά κίνητρα απ’ ό,τι νομίζουν οι οικονομολόγοι. Οι άνθρωποι είναι πεισμένοι ότι ο γείτονάς τους θα σταματήσει να δουλεύει αν αυξηθούν οι φόροι ή αν καθιερωθεί ένα εγγυημένο εισόδημα, αλλά δηλώνουν ότι οι ίδιοι δεν θα το έκαναν. Στην πραγματικότητα μπορούν να προβλέψουν μόνο τι θα κάνουν οι ίδιοι. Ο Homo economicus δεν είναι έτσι πολύ οικονομικός. Αυτό που αναζητεί είναι οι κοινωνικές σχέσεις, ένας λόγος ύπαρξης.
Το δεύτερο μάθημα αφορά τη μετανάστευση. Πιστεύουμε ότι οι πληθυσμοί μετακινούνται σε αναζήτηση καλύτερων μισθών. H πραγματικότητα είναι διαφορετική. Απόδειξη; Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου υπάρχει πλήρης μισθολογική κινητικότητα, μόνο το 6% των Αμερικανών αλλάζει κομητεία κάθε χρόνο, έναντι 14% το 1948. Ενας εργαζόμενος στη διακόσμηση που απολύεται στη Βόρεια Καρολίνα δεν θα μετακομίσει εύκολα στη Νέα Υόρκη. Δύο συμπεράσματα. Πρώτον, δεν θα γίνουν μαζικές μεταναστεύσεις. Δεύτερον, δεν θα πρέπει να περιμένουμε εναρμόνιση των διαφορών, που στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν μεγάλες, μέσω των μεταναστεύσεων και των κινήσεων κεφαλαίων.
Τρίτο μάθημα: οι οικονομολόγοι δίνουν υπερβολική έμφαση στις ιδιαίτερες προτιμήσεις. Ορισμένοι άνθρωποι, για παράδειγμα, είναι τόσο προσκολλημένοι στο αυτοκίνητό τους που είναι αδύνατο να τους αλλάξεις συμπεριφορά εκτός αν αυξήσεις την τιμή της βενζίνης. Λάθος! Όλα εξαρτώνται από το πλαίσιο της συζήτησης. Η Εστέρ Ντιφλό αναφέρθηκε σε ένα πείραμα με ελβετούς τραπεζίτες που έπαιζαν κορώνα γράμματα: όταν ήταν σε επαγγελματικό περιβάλλον έκλεβαν, δεν έκαναν το ίδιο όμως σε οικογενειακό περιβάλλον.
Υπάρχει όμως μια εξαίρεση στις προτιμήσεις, προειδοποιεί η Ντιφλό. Τα ανθρώπινα όντα είναι προσκολλημένα στην «αξιοπρέπειά» τους. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή τους. Το περιεχόμενο της λέξης όμως διαφέρει από κύκλο σε κύκλο.
Για τους πιο πλούσιους, σημαίνει να έχουν περισσότερα χρήματα από τους άλλους.
Για τους πιο φτωχούς στην Ινδία, να μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των οικογενειών τους.
Αυτή η ανάγκη αξιοπρέπειας προσκρούει στην κοινωνική πολιτική που έχει κληρονομηθεί από τη Βικτωριανή εποχή και υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη από βοήθεια είναι υπεύθυνοι για την κατάστασή τους.
Τι να συγκρατήσουμε; Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο «economicus», άρα δεν κοιτάζει μόνο το οικονομικό του συμφέρον - και κατά συνέπεια δεν τρέχει να εκμεταλλευτεί τα κοινωνικά συστήματα και τη μετανάστευση. Εχει λιγότερο σταθερές ιδέες απ’ό,τι νομίζουμε, άρα είναι ικανός να αλλάξει. Εχει όμως ένα απόλυτο ευαίσθητο σημείο, την αξιοπρέπεια.
Με λίγα λόγια, σε αυτή την εποχή του λαϊκισμού, ένα λάθος που πρέπει πάση θυσία να αποφεύγουν οι πολιτικοί είναι ο εξευτελισμός.
*Ο Αρνό Λεπαρμαντιέ είναι δημοσιογράφος, ανταποκριτής της εφημερίδας Monde στη Νέα Υόρκη
ΠΗΓΗ: Le Monde via ΑΠΕ-ΜΠΕ