Στις 13 Νοεμβρίου 1940, έληξε η Μάχη της Πίνδου με νίκη των Ελλήνων, οι οποίοι αφού σταμάτησαν την ιταλική επίθεση, με την αντεπίθεσή τους απώθησαν τους επιτιθέμενους μέχρι τα ελληνοαλβανικά σύνορα, επιστρέφοντας δηλαδή στις θέσεις που κατείχαν το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1940!
Η Μάχη της Πίνδου (28 Οκτωβρίου-13 Νοεμβρίου 1940) θεωρείται – και είναι – μαζί με τη Μάχη Ελαίας – Καλαμά, οι αποφασιστικές μάχες της πρώτης περιόδου του ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41, καθώς όχι μόνο «στραπατσάρισαν» σε στρατιωτικό επίπεδο, την απρόκλητη και αιφνιδιαστική ιταλική επίθεση το πρωινό της 28 Οκτωβρίου, αλλά, το πιο σημαντικό, «καταρράκωσε» σε ηθικό επίπεδο τους επιτιθέμενους, αναγκάζοντας τον Μουσολίνι να αντικαταστήσει ως αποτυχημένο τον επικεφαλής των ιταλικών δυνάμεων στην Αλβανία, που επιτέθηκαν στη χώρα μας!
Τον τομέα της Πίνδου υπερασπίζονταν το «Απόσπασμα Πίνδου», υπό τον Συνταγματάρχη Πεζικού Κωνσταντίνο Δαβάκη, δυνάμεως 2000 ανδρών, με αποστολή την άμυνα επί της γραμμής: όρος Σμόλικας – Καστάνιανη – Κιάφα – Καταφύκι. Από την πλευρά τους οι Ιταλοί διέθεσαν την έμπειρη και εξειδικευμένη στον ορεινό αγώνα 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια», δυνάμεως 10.800 ανδρών, με αποστολή, αφού κινηθεί μέσω των ορεινών διαβάσεων της Πίνδου, την κατάληψη του Μετσόβου.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η ιταλική επίθεση διείσδυσε στο ελληνικό έδαφος στον τομέα της Πίνδου, σε βάθος 30 χλμ και πλάτος 20 χλμ, δημιουργώντας σοβαρή απειλή για τις συγκροτούμενες ακόμη ελληνικές δυνάμεις, καθώς συνεχιζόταν η επιστράτευση, γεγονός που προκάλεσε τη μερική σύμπτυξη των ελληνικών τμημάτων στη γραμμή Πάτωμα-Μούκα-Επάνω Αρένα, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα διατήρησαν τις θέσεις, που κατείχαν. Το Απόσπασμα Πίνδου, του οποίου την κύρια δύναμη αποτελούσε το προεπιστρατευμένο 51ο Σύνταγμα Πεζικού, αντιμετώπισε κατά πολύ υπέρτερες και καλύτερα εξοπλισμένες ιταλικές δυνάμεις και μετά από 2ήμερο σκληρό αγώνα αναγκάστηκε να συμπτυχθεί. Αποτέλεσμα της συμπτύξεως αυτής ήταν οι ιταλικές δυνάμεις να φτάσουν μέχρι το Παλαιοσέλι, στη γραμμή συμπτύχθηκε στη γραμμή Σαμαρίνα-Κούτσουρο-Τσούκα, καταλαμβάνοντας Σαμαρίνα, Δίστρατο και Βωβούσα, η οποία ήταν και το μακρύτερο σημείο εντός του ελληνικού εδάφους που πάτησε ιταλική αρβύλα, συμπτύχθηκε στη γραμμή Σαμαρίνα-Κούτσουρο-Τσούκα.
Στις 1 Νοεμβρίου, το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο διέταξε την Ι (1η) Μεραρχία, που είχε προωθηθεί στο Επταχώρι, να αντεπιτεθεί και να ανακαταλάβει τις προσφάτως καταληφθείσες από τους Ιταλούς θέσει.
Με τη σειρά του το Β΄ Σώμα Στρατού για να αντιμετωπίσει την κρίσιμη κατάσταση στον τομέα της Πίνδου, διέταξε την Ταξιαρχία Ιππικού, που είχε Διοικητή τον Συνταγματάρχη Ιππικού Σωκράτη Δημάρατο, να απαγορεύσει τις προσβάσεις από Σαμαρίνα προς Γρεβενά, ενώ σε περίπτωση προελάσεως των Ιταλών να προσβάλει το πλευρό του αντιπάλου.
Στις 07:00 της 1ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η ελληνική αντεπίθεση της Ι Μεραρχίας, στο αριστερό πλευρό της «Τζούλια», που είχε ως αποτέλεσμα το ίδιο βράδυ να σταθεροποιηθεί το μέτωπο και έτσι να αναπτερωθεί το ηθικό των Ελλήνων.
Στις 2 Νοεμβρίου, η Ι Μεραρχία κατέλαβε το ύψωμα Ταμπούρι και το χωριό Φούρκα, αποκόπτοντας τους Ιταλούς, οι οποίοι είχαν προωθηθεί προς νότο, ενώ η Ταξιαρχία Ιππικού, μετά από σκληρό 2ήμερο αγώνα, το βράδυ της 2 Νοεμβρίου 1940, κατείχε τη γραμμή των υψωμάτων Λυκοκρέμασμα – Σκούρτζα – Ανίτσα, έχοντας απέναντι τη Μεραρχία «Τζούλια», που είχε Σταθμό Διοικήσεως στο Δίστρατο και με τα 8ο και 9ο Συντάγματα Αλπινιστών να κατέχουν τη γραμμή Μπογντάνι, στα ανατολικά της Σαμαρίνας-Δίστρατο-Πάδες-Παλαιοσέλι.
Στις 3 Νοεμβρίου 1940, η Ταξιαρχία Ιππικού κατέλαβε τα υψώματα Ρέντα, Κύρκουρη και το όρος Βούζιο, ενώ στη συνέχεια ελαφρά ίλη ιππικού, ανακατέλαβε τη Σαμαρίνα. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα μέχρι το βράδυ της ίδιας μέρας να έχει ολοκληρώσει όλους τους αντικειμενικούς σκοπούς, αποκόπτοντας την κατεύθυνση προελάσεως του 8ου Συντάγματος Αλπινιστών, μέσω Σαμαρίνας προς Δίστρατο και Βωβούσα. Η ενέργεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα τα ιταλικά τμήματα (8ο Σύνταγμα Αλπινιστών) που βρίσκονταν στο μέτωπο της Ταξιαρχίας Ιππικού, να συμπτυχθούν προς Δίστρατο.
Το διάστημα 4 – 6 Νοεμβρίου, η Ι Μεραρχία συνέχισε την επίθεσή της με την ίδια ορμή και αποφασιστικότητα, αναγκάζοντας την Μεραρχία «Τζούλια» να υποχωρήσει καθ’ όλο το μήκος της γραμμής του μετώπου, ενώ ένα μεγάλο τμήμα της κινδύνευε να περικυκλωθεί.
Στις 8 Νοεμβρίου, η Ταξιαρχία Ιππικού κατέλαβε το Δίστρατο, όπου βρισκόταν ανεπτυγμένο το Χειρουργείο Εκστρατείας της Μεραρχίας Αλπινιστών, με περίπου 200 τραυματίες, τους οποίους και αιχμαλώτισε. Αργότερα, την ίδια μέρα, εισήλθαν στο χωριό και τα τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού, που έρχονταν από τη Βωβούσα, με αποτέλεσμα να αποδεσμευτεί η Ταξιαρχία Ιππικού, που συνέχισε την κίνησή της προς την ελληνοαλβανική μεθόριο, χωρίς καμιά αντίσταση.
Τις επόμενες ημέρες οι ιταλικές δυνάμεις υποχώρησαν προς την Κόνιτσα, ενώ η ελληνική προέλαση συνεχίστηκε και στις 13 Νοεμβρίου 1940, έφτασε στην ελληνοαλβανική μεθόριο, αποκαθιστώντας έτσι πλήρως την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Η επιτυχία της Ταξιαρχίας Ιππικού στη Μάχη της Πίνδου ήταν καθοριστικής σημασίας.
Πρώτο γιατί πέτυχε τη σταδιακή εξάλειψη της ιταλικής «εξέχουσας» στα μετόπισθεν της ελληνικής παρατάξεως.
Δεύτερο, προκάλεσε την στρατιωτική αποσύνθεση της επίλεκτης Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια», που ουσιαστικώς τα υπολείμματά της αποσύρθηκαν από το μέτωπο και δεν ξαναεμφανίστηκαν.
Τρίτον, οι Ιταλοί είχαν σημαντικότατες απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες, κάτι που βάρυνε καθοριστικώς στο ηθικό τους και στη διαχείριση της ήττας τους επί του πεδίου.
Τέταρτο, στην επιτυχία αυτή για τη νίκη στη Μάχη της Πίνδου, ήταν η συμβολή τόσο της Ι Μεραρχίας Πεζικού, όσο και της Μεραρχίας Ιππικού. Αμφότερες άρχισαν να συμμετέχουν στις επιχειρήσεις από τις 2 Νοεμβρίου 1940 και μετά.
Πέμπτο, ιδιαίτερα σημαντική στη νίκη στη Μάχη της Πίνδου ήταν η συμβολή των κατοίκων των χωριών της περιοχής, ανδρών και γυναικών, που όταν απαιτήθηκε, μετέφεραν με τα χέρια τους και τα υποζύγιά τους τρόφιμα, εφόδια και πυρομαχικά από τα μετόπισθεν στους πολεμιστές της πρώτης γραμμής!
Τέλος, η νίκη στην Πίνδο, αφενός απέτρεψε τον κίνδυνο αποκοπής των ελληνικών δυνάμεων που βρίσκονταν στην Ήπειρο από αυτά του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, αφετέρου, αποκατέστησε το ελληνικό έδαφος στον κρίσιμο κεντρικό τομέα σε μόλις 17 μέρες, έναντι υπέρτερου αντιπάλου, καλύτερα εξοπλισμένου και εφοδιασμένου!