Μία από τις εδαφικές επεκτατικές βλέψεις που έχει εκφράσει προεκλογικά αλλά και μετά την ορκωμοσία του ο Ντόναλντ Τραμπ είναι οι ΗΠΑ να αναλάβουν ξανά τον έλεγχο της Διώρυγας του Παναμά, κατηγορώντας την χώρα πως έχει αφήσει την Κίνα να θησαυρίζει από την διαχείρισή της.
Κατά την ορκωμοσία του, ο Τραμπ δήλωσε: «Η Κίνα λειτουργεί τη Διώρυγα του Παναμά, και εμείς δεν τη δώσαμε στην Κίνα. Τη δώσαμε στην Παναμά και θα την πάρουμε πίσω». Οι δηλώσεις του έχουν προκαλέσει αντιδράσεις, με ειδικούς και κυβερνήσεις να διαψεύδουν τους ισχυρισμούς και να υποστηρίζουν ότι η λειτουργία της διώρυγας παραμένει υπό τον έλεγχο της Παναμά.
Τι από όλα αυτά, όμως, ισχύει; Η βρετανική εφημερίδα Guardian έρχεται με ανάλυσή της να απαντήσει σε βασικά ερωτήματα που προκύπτουν από αυτές τις εξελίξεις.
Ποιος ελέγχει πραγματικά τη διώρυγα;
Η διώρυγα μήκους 82 χιλιομέτρων, η οποία συνδέει τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό ωκεανό, κατασκευάστηκε και ανήκε στις ΗΠΑ στις αρχές του 1900, προτού δοθεί τελικά στον Παναμά το 1977 βάσει συνθήκης που εγγυάται την ουδετερότητά του. Το 2021 η συμφωνία που επέτρεπε στην Panama Ports Company να συνεχίσει να είναι διαχειριστής παρατάθηκε κατά 25 χρόνια.
Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος χρήστης της Διώρυγας του Παναμά και είναι υπεύθυνες για περίπου τα τρία τέταρτα του φορτίου που διακινείται μέσω αυτής κάθε χρόνο. Η Κίνα, όμως, βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής.
Ποια είναι η επιρροή ή η παρουσία της Κίνας;
Υπάρχει ένα λιμάνι σε κάθε άκρο της διώρυγας το οποίο διαχειρίζεται μια εταιρεία με έδρα το Χονγκ Κονγκ. Πιθανότατα σε αυτό αναφερόταν ο Τραμπ όταν είπε: «Η Κίνα εδρεύει και στα δύο άκρα της διώρυγας του Παναμά». Συνολικά πέντε λιμάνια γειτνιάζουν με τη διώρυγα, ενώ άλλα ανήκουν σε ξένες εταιρείες, μεταξύ των οποίων και αμερικανικές.
Το 1996, ο Παναμάς παραχώρησε σε μια εταιρεία του Χονγκ Κονγκ, που τότε ονομαζόταν Hutchison-Whampoa, τη λειτουργία του λιμανιού Balboa, στην πλευρά του Ειρηνικού, και του λιμανιού Cristobal, στην πλευρά του Ατλαντικού. Η σύμβαση δεν έδινε στην Hutchison-Whampoa την κυριότητα των λιμένων, αλλά της επέτρεπε να τα λειτουργεί για λογαριασμό της κυβέρνησης του Παναμά.
Ο φορέας εκμετάλλευσης των λιμένων είναι σήμερα γνωστός ως Hutchison Ports, θυγατρική του ομίλου επιχειρήσεων CK Hutchison Holdings με έδρα το Χονγκ Κονγκ, που ανήκει στον δισεκατομμυριούχο Li Ka-shing.
Το 1999 το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε, σε απάντηση της ανάθεσης των παραχωρήσεων στη Hutchison-Whampoa, ότι οι αξιωματούχοι του είχαν ερευνήσει διεξοδικά το θέμα και «δεν έχουν ανακαλύψει κανένα στοιχείο που να στηρίζει το συμπέρασμα ότι η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας θα είναι σε θέση να ελέγχει τις λειτουργίες της διώρυγας».
Την Τετάρτη, η εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών Μάο Νινγκ δήλωσε: «Η Κίνα δεν συμμετέχει στη διαχείριση και τη λειτουργία της διώρυγας και δεν έχει παρέμβει ποτέ στις υποθέσεις της διώρυγας».
Ανησυχίες και πολιτικές προεκτάσεις
Ορισμένοι Αμερικανοί αξιωματούχοι και αναλυτές δήλωσαν ότι υπάρχουν εύλογες ανησυχίες για την έντονη παρουσία μιας κινεζικής εταιρείας σε ένα στρατηγικής σημασίας κανάλι, αλλά πιστεύουν ότι τα σχόλια του Τραμπ αποσκοπούν στην πραγματικότητα στον περιορισμό της αυξανόμενης διπλωματικής και οικονομικής παρουσίας του Πεκίνου στη Λατινική Αμερική.
Τα τελευταία χρόνια η Κίνα έχει πείσει αρκετές χώρες -μεταξύ των οποίων ο Παναμάς το 2017- να εγκαταλείψουν την αναγνώρισή τους στην Ταϊβάν και να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις με το Πεκίνο.
Ο υπουργός Εξωτερικών του Τραμπ, Μάρκο Ρούμπιο, έχει αμφισβητήσει το κατά πόσον κινεζικές εταιρείες θα μπορούσαν να πάρουν τον έλεγχο των λιμανιών με εντολή του Πεκίνου και «να τα κλείσουν ή να εμποδίσουν τη διέλευσή μας».
Ο Benjamin Gedan, διευθυντής του προγράμματος Λατινικής Αμερικής του Κέντρου Wilson με έδρα την Ουάσινγκτον, δήλωσε στο AFP ότι το Πεκίνο θα μπορούσε ενδεχομένως να ασκήσει πίεση ή να εθνικοποιήσει τη Hutchison εάν ήθελε να κεφαλαιοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία, ίσως σε έναν πόλεμο ή μια εμπορική διαμάχη.
Ο Παναμάς ήταν η πρώτη χώρα της Λατινικής Αμερικής που υπέγραψε την πρωτοβουλία της Κίνας «ζώνη και δρόμος» το 2017. Το πρόγραμμα ξένων επενδύσεων συνδέεται συχνά με τη γεωπολιτική διπλωματία και τους στόχους επιρροής του Πεκίνου. Η πρωτοβουλία έχει προκαλέσει ανησυχίες ότι αποτελεί μια μορφή οικονομικού ιμπεριαλισμού που δίνει στην Κίνα υπερβολική επιρροή σε άλλες χώρες, συχνά μικρότερες και φτωχότερες.
Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι αυτό είναι το πραγματικό κίνητρο πίσω από τη ρητορική του Τραμπ. Ο Euclides Tapia, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Παναμά, δήλωσε ότι το «ψευδές επιχείρημα» του Τραμπ σχεδιάστηκε για να κρύψει την επιθυμία του να δει τον Παναμά «να μειώνει στο ελάχιστο τις σχέσεις του με την Κίνα».
«Αυτός [ο Τραμπ] σίγουρα προσπαθεί να φοβίσει τον Παναμά», δήλωσε η ειδικός διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου του Essex, Natasha Lindstaedt. «Αυτό είναι ένα διαπραγματευτικό εργαλείο ή ένας αντιπερισπασμός, ή και τα δύο».
Τι λέει ο Παναμάς;
Ο πρόεδρος του Παναμά, Χοσέ Ραούλ Μουλίνο, αρνήθηκε ότι υπάρχει οποιαδήποτε ξένη επιρροή στη διώρυγα και δήλωσε ότι η χώρα του το λειτουργούσε με βάση την αρχή της ουδετερότητας. «Η διώρυγα είναι και θα παραμείνει του Παναμά», δήλωσε ο Μουλίνο.
Ανεξάρτητα από αυτό, την Τετάρτη οι αρχές του Παναμά ξεκίνησαν έλεγχο της Hutchison Ports. Η «εξαντλητική» έρευνα είχε «στόχο να διασφαλίσει την αποτελεσματική και διαφανή χρήση των δημόσιων πόρων», δήλωσαν οι λιμενικές αρχές. Το γραφείο του ελεγκτή δήλωσε ότι στόχος ήταν να διαπιστωθεί εάν η εταιρεία συμμορφώνεται με τις συμφωνίες παραχώρησης, συμπεριλαμβανομένης της επαρκούς αναφοράς των εσόδων, των πληρωμών και των εισφορών προς το κράτος.
Η Hutchison Ports PPC ανέφερε σε ανακοίνωσή της ότι «διατήρησε και θα συνεχίσει να διατηρεί μια διαφανή και συνεργατική σχέση» με τις αρχές του Παναμά.
«Παραμένουμε σταθεροί στη δέσμευσή μας να συμμορφωνόμαστε με όλους τους νόμους και τους κανονισμούς, ασκώντας πλήρως τις συμβατικές μας υποχρεώσεις», δήλωσε η εταιρεία, προσθέτοντας ότι είχε ελεγχθεί από τον ελεγκτή δύο φορές στο παρελθόν και τις δύο φορές διαπιστώθηκε ότι συμμορφωνόταν πλήρως.