Στις 26 Αυγούστου 1071, πραγματοποιήθηκε η Μάχη του Ματζικερτ με την οποία οι Σελτζούκοι Τούρκοι «θέτουν πόδα» στη Βυζαντινή Μικρά Ασία και έκτοτε δεν πρόκειται να αποχωρήσουν από αυτήν.
Το Μαντζικέρτ, βρισκόταν δίπλα στην αρχαία αρμενική πόλη Μαναζκέρτ, το σημερινό Μαλαζγκίρτ.
Με τη μάχη του Ματζικέρτ εδραιώθηκε σταθερά η κυριαρχία των Σελτζούκων Τούρκων στο μεγαλύτερο μέρος της μικρασιατικής ενδοχώρας και από μία νομαδική φυλή πολεμιστών, αρχίζουν να αποκτούν και να καλλιεργούν εύφορη γη, με ό,τι αυτό με τη σειρά του προδιαθέτει για μόνιμη εγκατάσταση.
Ο Βυζαντινός Αυτοκράτωρ Ρωμανός Δ' Διογένης όχι μόνο ηττήθηκε στην προαναφερθείσα σύγκρουση αλλά πιάστηκε και αιχμάλωτος του σουλτάνου Αλπ Αρσλάν, ο οποίος είναι γεγονός ότι του φέρθηκε άψογα.
Η ήττα αυτή όμως ήταν περισσότερο αποτέλεσμα εσωτερικών βυζαντινών «διεργασιών», παρά αποτέλεσμα στρατιωτικής λύσεως επιβληθείσης επί του πεδίου, καθώς συνέβησαν πλήθος προδοσιών, λιποταξιών κλπ, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το τραγικό τέλος του Ρωμανού όταν μετά από σύντομο διάστημα απελευθερώθηκε από τον Σουλτάνο Αλπ Αρσλάν.
Η μάχη στο Ματζικέρτ οδήγησε στην απώλεια της Ανατολίας και την απαρχή του σταδιακού εκτουρκισμού-εξισλαμισμού της, παρά την αναγέννηση που ακολούθησε του 12ου αιώνα, επί Κομνηνών, η οποία οδήγησε σε ανακατάληψη μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας, άλλοτε πυλώνες Ορθοδοξίας και Ελληνισμού, όπως η Καισάρεια, το Ικόνιο και η Αντιόχεια χάθηκαν οριστικά για τους Βυζαντινούς.
Μετά τη Μάχη οι Σελτζούκοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην περιοχή, έτσι ώστε πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί όπως η Άννα Κομνηνή, ο Στίβεν Ράνσιμαν και άλλοι, υποστηρίζουν ότι με την ήττα αυτή σημειώνεται η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή και η βαθμιαία η Τουρκοποίηση της Μικράς Ασίας.
Το 1063, σουλτάνος των Σελτζούκων Τούρκων ήταν ο Μοχάμετ Ιμπν Νταούντ Αρπ - Αρσλάν. Απασχολημένος με εσωτερικές διαμάχες, ζήτησε να υπογράψει ειρήνη. Ο Ρωμανός αρνήθηκε. Το 1071, ο Αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Ρωμανός Δ’ Διογένης, εκστράτευσε στην Αρμενία και κυρίευσε την πόλη Ματζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν. Επικεφαλής ενός πολυεθνικού μισθοφορικού στρατού, που αποτελείτο από Βυζαντινούς, Φράγκους, Ίβηρες, Βάραγγους, Ρώσους, Βούλγαρους, Τούρκους, Αρμενίους κ.ά, επανακατέλαβε το Μαντζικέρτ, κατά τη διάρκεια της απουσίας του Αλπ-Αρσλάν, που πολιορκούσε την Έδεσσα της Μεσοποταμίας (σημερινή Ούρφα Τουρκίας). Ο Αρσλαν όταν έμαθε ότι οι Βυζαντινοί είχαν ξαναπάρει το Μαντζικέρτ, απέρριψε τις προτάσεις ειρήνης του αυτοκράτορα και βάδισε εναντίον του.
Ο Ρωμανός παρέταξε από 40.000 έως 70.000 άνδρες, με στρατηγούς τους Νικηφόρο Βρυέννιο, Θεόδωρο Αλυάτη και Ανδρόνικο Δούκα και ο Αλπ-Αρσλάν από 20.000 έως 30.000 άνδρες. Οι Βυζαντινοί, παρά την υπεροχή τους σε έμψυχο υλικό, υπέστησαν δεινή ήττα στο πεδίο της μάχης, εξαιτίας κυρίως των εσωτερικών αντιθέσεων των στρατηγών τους και της απειθαρχίας του στρατεύματος. Χαρακτηριστικώς αναφέρεται ότι σχεδόν ο μισός στρατός τους, που ήταν μισθοφορικός, είτε δεν πήρε μέρος στη μάχη, είτε αυτομόλησε στο αντίπαλο στρατόπεδο. Από την πλευρά των Βυζαντινών διακρίθηκαν στη μάχη οι τούρκοι μισθοφόροι και οι σκανδιναβοί Βάραγγοι, που αποτελούσαν τη σωματοφυλακή του αυτοκράτορα Ρωμανού, που όμως δεν απέτρεψαν την αιχμαλωσία του, καθώς έπεσαν μέχρις ενός.
Οι Βυζαντινοί κυκλώθηκαν και ο στρατός του αποδεκατίστηκε. Ο ίδιος ο Ρωμανός οδηγήθηκε τραυματισμένος ενώπιον του Αλπ - Αρσλάν, ο οποίος του συμπεριφέρθηκε καλά και αναγκάσθηκε να δεχτεί τους όρους της συνθήκης που του υπαγόρευσε: παροχή ετήσιων φόρων και στρατιωτικής βοήθειας, απελευθέρωση όλων των μουσουλμάνων αιχμαλώτων και συνοριακοί διακανονισμοί.
Οι συνέπειες
Οι συνέπειες της μάχης του Μαντζικέρτ ήταν τεράστιες, όχι μόνο λόγω της στρατιωτικής ήττας επί του πεδίου, αλλά και στην εμφύλια διαμάχη που ξέσπασε στην αυτοκρατορία. Ο Αλπ-Αρσλάν ενδιαφερόταν κυρίως για την ενοποίηση των μουσουλμάνων και ετοιμαζόταν να πολεμήσει εναντίον της Αιγύπτου. Είναι γεγονός ότι δεν επιδίωξε σοβαρά εδαφικά κέρδη εις βάρος της νικημένης αυτοκρατορίας, για την όποια έτρεφε, σεβασμό και κάποιο δέος, όπως όλοι οι σύγχρονοί του.
Το τελειωτικό χτύπημα ήταν ο εμφύλιος πόλεμος που ξέσπασε στη Μικρά Ασία, όταν ο Ρωμανός απελευθερώθηκε και προσπάθησε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Η σύλληψη και η τύφλωση του Ρωμανού από τους αντιπάλους του, έδωσε στους Τούρκους την αφορμή να θεωρήσουν άκυρη τη συνθήκη του 1071 και να αρχίσουν πάλι με μεγαλύτερη ένταση τις επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη.
Οι απώλειες των βυζαντινών δυνάμεων κυμαίνονταν μεταξύ 10% και 20% των ανδρών. Πρακτικώς δεν θεωρούνται «τεράστιες» έτσι ώστε να λογίζονται ως αιτίες της ήττας. Όμως η πραγματική καταστροφή ήταν πολιτικής φύσεως, γιατί η αιχμαλώτιση του αυτοκράτορα επέδρασε καταλυτικά στην εικόνα του Βυζαντίου, που ως τότε οι πάντες είχαν εντός και κυρίως εκτός του Βυζαντίου, καθώς κατέδειξε ότι δεν ήταν ο σταθερός και ακλόνητος παράγοντας που πίστευαν όλοι.
Συμπερασματικώς, η κύρια συνέπεια της ήττας του Μαντζικέρτ ήταν η εδραίωση του κράτους των Σελτζούκων Τούρκων στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία- του Σουλτανάτου του Ικονίου, ή Σουλτανάτου του Ρουμ. Ως βασικό αίτιο της ήττας των Βυζαντινών γενικότερα θεωρείται η αντιπαράθεση μεταξύ του Ρωμανού και των μεγάλων φεουδαρχικών οικογενειών της Μικράς Ασίας, που οδήγησε σε συστηματική προσπάθεια για την υπονόμευσή του, ακόμα και έναντι στη Σελτζουκική απειλή.
Ο Ρωμανός προσπαθούσε για ένα δικαιότερο φορολογικό σύστημα, ώστε να ενισχύσει το στρατό, που έφτασε να βασίζεται σε ξένους μισθοφόρους, λόγω της παραμελήσεως των δυνάμεων του κάθε Θέματος, κατάργηση των δουλοπάροικων και ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας. Οι φεουδάρχες δεν ήθελαν φορολόγηση, ενώ επιθυμούσαν να διατηρούν ιδιωτικούς στρατούς, επιδιώκοντας αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας.
Ασφαλώς αυτά όλα «κάτι» θυμίζουν στους Έλληνες και αποτέλεσαν την αιτία της δολοφονίας του πρώτου Κυβερνήτη της νεότερης Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, μερικούς αιώνες αργότερα και μετά από 400 και πλέον χρόνια τουρκικής σκλαβιάς. Μυαλό όμως φαίνεται πως ΔΕΝ βάλαμε!