Αλήθεια τι θα γίνει την επόμενη μέρα, όταν δηλαδή έρθει η ώρα να βγούμε από τα σπίτια μας και να εκτεθούμε όλοι στον Covid-19; Η επιστήμονας Βάνα Σύψα, η οποία βρίσκεται πίσω από τα «μαθηματικά μοντέλα» στη χώρα μας, το όνομα της έχει κατ' επανάληψη αναφέρει ο εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας Σωτήρης Τσιόδρας στις ενημερώσεις του, απαντά: «Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα αρθούν οι περιορισμοί από τη μία μέρα στην άλλη και θα επιστρέψουμε κανονικά στη ρουτίνα μας. Τα μέτρα περιορισμού δεν είναι εφικτό να διατηρηθούν για πολύ, αλλά σίγουρα θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε ό,τι κερδίσαμε με τόσο κόπο»
Η κ. Σύψα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, μιλώντας για πρώτη φορά, αποκλειστικά στον Μιχάλη Κεφαλογιάννη και το Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, αποκαλύπτει πως «ο εκτεταμένος έλεγχος σε συνδυασμό με απομόνωση των κρουσμάτων και καραντίνα των οικείων τους θα μπορούσε να είναι μια στρατηγική, με βάση την εμπειρία άλλων χωρών» για την επόμενη μέρα.
«Η αλήθεια είναι ότι πιθανώς κάποια στιγμή θα «συναντηθούμε» με τον ιό. Για πολλούς αυτή η συνάντηση θα είναι λίγο ενοχλητική αλλά χωρίς συνέπειες. Για κάποιους, μπορεί να είναι επικίνδυνη. Φροντίζουμε λοιπόν να γίνει με τις προϋποθέσεις που θέλουμε: σε ένα σύστημα υγείας που δεν είναι θα είναι υπερφορτωμένο, επειδή η επιδημία θα είναι σε ελεγχόμενα επίπεδα, με πιο πολλές γνώσεις για τη θεραπεία και με ένα εμβόλιο στο απώτερο μέλλον. Ας είμαστε λοιπόν αισιόδοξοι» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Πώς θα παραμείνουμε στο «αισιόδοξο» σενάριο, στο οποίο βρισκόμαστε;
Όπως εκτιμά η κ. Σύψα, σε μια αναλυτική συνέντευξη της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με τα μέχρι τώρα δεδομένα, «είμαστε στο "αισιόδοξο" σενάριο». «Τα δεδομένα αυτά προκύπτουν από τον αριθμό όσων νοσηλεύονται στις ΜΕΘ και των θανάτων. Παρόλο που τα στοιχεία αυτά έχουν μία "χρονοκαθυστέρηση" -μιας και οι σημερινές εισαγωγές σε ΜΕΘ αντανακλούν μεταδόσεις που έγιναν αρκετές ημέρες πριν- αποτελούν ένα δείκτη που είναι στην ουσία και ο πιο σημαντικός» επισημαίνει.
Η ίδια, συντονίστρια μιας ομάδας επιστημόνων για το θέμα, αποφεύγει να αναφερθεί σε απόλυτο αριθμό πιθανών μολύνσεων με covid-19 στη χώρα μας έως σήμερα. «Σε αυτή τη φάση, η προτεραιότητά μας είναι να εκτιμήσουμε την πορεία της επιδημίας, για παράδειγμα τις αναμενόμενες εισαγωγές σε ΜΕΘ κάτω από "αισιόδοξα" και "απαισιόδοξα" σενάρια καθώς και την αποτελεσματικότητα των μέτρων που έχουν ληφθεί» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Αν θα παραμείνουμε στο «αισιόδοξο» σενάριο εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς. «Εξαρτάται από την τήρηση των μέτρων κατά κύριο λόγο. Σε αυτή τη φάση επιθυμούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις νοσηλείες, τις σοβαρές επιπλοκές και βέβαια να μην χαθούν ζωές» ξεκαθαρίζει η κ. Σύψα.
Τα μαζικά τεστ θα ήταν μια χρήσιμη πληροφορία για τις προβλέψεις αλλά μπορούμε και χωρίς αυτά
Σε ερώτηση για τον αν η χρήση πολλών τεστ στον πληθυσμό θα έδινε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα της επιδημίας στη χώρα μας, η αν. καθηγήτρια στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, επισημαίνει ότι «τα μαζικά τεστ θα ήταν μία χρήσιμη πληροφορία για τις προβλέψεις». Όμως, όπως εξηγεί, «μπορούν να γίνουν εκτιμήσεις και χωρίς αυτήν» την πληροφορία. Ωστόσο παραδέχεται ότι «ο μαζικός έλεγχος έχει άλλα πλεονεκτήματα» όπως φάνηκε από το παράδειγμα της Νότιας Κορέας, όπου «ο μαζικός έλεγχος σε συνδυασμό με την απομόνωση των κρουσμάτων και τον έλεγχο των επαφών τους έπαιξε σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της μετάδοσης».
Κλειδί οι ασυμπτωματικοί. Δεν τα γνωρίζουμε όλα. Μας βοηθά η εμπειρία λαών χωρών με Covid-19
Στη χώρα μας, και σε άλλες χώρες, τα μέτρα δεν υιοθετήθηκαν με βάση τις εκτιμήσεις ενός μοντέλου, εξηγεί. «Επηρέασε σε μεγάλο βαθμό η εμπειρία χωρών που είχαν "προηγηθεί" χρονικά στην επιδημία. Εξαίρεση αποτελεί το Ηνωμένο Βασίλειο όπου είμαι σίγουρη ότι η δουλειά των ερευνητών του Imperial College πίεσε την κατάσταση και οδήγησε σε μία αλλαγή πολιτικής».
Όσον αφορά τις προβλέψεις των μαθηματικών μοντέλων επισημαίνει πως «δεν τα γνωρίζουμε όλα: υπάρχει αβεβαιότητα για κάποιες παραμέτρους, όπως για παράδειγμα κατά πόσο ένα άτομο μπορεί να μολυνθεί χωρίς να εμφανίσει συμπτώματα». «Επομένως κάποιες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα πόσοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί συνολικά στη χώρα μας από την αρχή της επιδημίας μέχρι σήμερα, μπορεί να εκτιμηθεί με επιφύλαξη» προσθέτει και αναφέρεται σε έκθεση που δημοσιοποιήθηκε από την ομάδα του Imperial College στο Ηνωμένο Βασίλειο στις 30/3, η οποία υποστηρίζει ότι το ποσοστό των ατόμων που έχουν προσβληθεί στην Ιταλία μπορεί να κυμαίνεται από 3,7% μέχρι 26%! «Καταλαβαίνετε πόση διαφορά έχει αυτό σε ένα πληθυσμό 60 εκατομμυρίων. Από την άλλη μεριά, όσο προστίθενται καθημερινά δεδομένα, είμαστε σε θέση να βελτιώνουμε τις προβλέψεις μας για την πορεία της επιδημίας» καταλήγει η κ. Σύψα.
«Στην Ιταλία η επιδημία είχε ξεκινήσει πολύ πριν διαγνωστεί το πρώτο κρούσμα, και έγιναν κάποια λάθη στο χειρισμό της στην αρχή -κάποιες περιοχές της Βόρειας Ιταλίας ανταποκρίθηκαν ικανοποιητικά και σε άλλες χάθηκε ο έλεγχος. Στη δική μας περίπτωση πιστεύω ότι κινηθήκαμε εγκαίρως. Ιδίως στην αρχή, η προσπάθεια ελέγχου των κρουσμάτων και ιχνηλάτησης των επαφών ήταν πολύ μεγάλη. Επιπλέον, λήφθηκαν από νωρίς τα μέτρα περιορισμού κοινωνικών επαφών. Θα έχουμε μεν εισαγωγές σε ΜΕΘ και θανάτους, αλλά ο σκοπός μας είναι αυτός ο αριθμός να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος» καταλήγει η καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στη συνέντευξη της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Αναλυτικά η συνέντευξη της Βάνας Σύψα στον Μιχάλη Κεφαλογιάννη και στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων έχει ως εξής:
ΕΡ. Έχει γίνει πολύ συζήτηση για τα μαζικά τεστ στο γενικό πληθυσμό. Κάποιοι λένε ότι από τη στιγμή που δεν ακολουθείται αυτή η στρατηγική, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι συμβαίνει, κι αυτό επηρεάζει τις όποιες προβλέψεις. Τι τους απαντάτε;
ΑΠ. Θα ήταν μία χρήσιμη πληροφορία για τις προβλέψεις. Μπορούμε όμως να κάνουμε εκτιμήσεις και χωρίς αυτή. O μαζικός έλεγχος έχει, όμως, άλλα πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, στη Νότια Κορέα φαίνεται ότι ο μαζικός έλεγχος σε συνδυασμό με την απομόνωση των κρουσμάτων και τον έλεγχο των επαφών τους έπαιξε σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της μετάδοσης.
ΕΡ. Πόσοι άνθρωποι εκτιμάται ότι έχουν μολυνθεί σήμερα από Covid-19 στη χώρα μας; Με ποιο ρυθμό συνεχίζει να αυξάνεται η διασπορά του ιού στην κοινότητα;
ΑΠ. Όπως ανέφερα και πιο πριν, μία τέτοια εκτίμηση έχει μεγάλη αβεβαιότητα και εξαρτάται από πολλές παραδοχές. Σε αυτή τη φάση, η προτεραιότητά μας είναι να εκτιμήσουμε την πορεία επιδημίας, για παράδειγμα τις αναμενόμενες εισαγωγές σε ΜΕΘ κάτω από «αισιόδοξα» και «απαισιόδοξα» σενάρια καθώς και την αποτελεσματικότητα των μέτρων που έχουν ληφθεί. Σε δεύτερο χρόνο, θα μπορέσουμε να αξιολογήσουμε πόσοι πραγματικά μολύνθηκαν με οροεπιδημιολογικές μελέτες.
Ως προς τη διασπορά του ιού, την παρακολουθούμε μέσω του αριθμού των ατόμων που νοσηλεύονται στις ΜΕΘ και των θανάτων. Παρόλο που τα στοιχεία αυτά έχουν μία «χρονοκαθυστέρηση» -μιας και οι σημερινές εισαγωγές σε ΜΕΘ αντανακλούν μεταδόσεις που έγιναν αρκετές ημέρες πριν- αποτελούν ένα δείκτη που είναι στην ουσία και ο πιο σημαντικός. Αυτά τα στοιχεία συγκρίνονται με τις προβλέψεις του μοντέλου. Με τα μέχρι τώρα δεδομένα, εκτιμώ ότι είμαστε στο «αισιόδοξο» σενάριο.
ΕΡ. Από τα στοιχεία που αναλύετε από την αρχή της εμφάνισης του κορονοϊού στη χώρα μας, και όσα προστίθενται από διαφορετικές πηγές (ΜΕΘ, νοσηλείες, δειγματοληπτικοί έλεγχοι) φαίνεται ότι όντως είμαστε στο «καλό» σενάριο; Από τι θα εξαρτηθεί αν θα παραμείνουμε σ' αυτό;
ΑΠ. Εξαρτάται από την τήρηση των μέτρων κατά κύριο λόγο. Σε αυτή τη φάση επιθυμούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις νοσηλείες, τις σοβαρές επιπλοκές και βέβαια να μην χαθούν ζωές.
ΕΡ. Σε ποιο βαθμό οι εκτιμήσεις της ομάδας σας επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών; Η επιστημονική αλήθεια και η σωτηρία ακόμη και ενός ανθρώπου που μπορεί να σωθεί, φαντάζομαι για έναν επιστήμονα είναι πιο σημαντικά από τα μεγέθη στην οικονομία;
ΑΠ. Στη χώρα μας, και σε άλλες χώρες, τα μέτρα δεν υιοθετήθηκαν με βάση τις εκτιμήσεις ενός μοντέλου. Επηρέασε σε μεγάλο βαθμό η εμπειρία χωρών που είχαν «προηγηθεί» χρονικά στην επιδημία. Εξαίρεση αποτελεί το Ηνωμένο Βασίλειο όπου είμαι σίγουρη ότι η δουλειά των ερευνητών του Imperial College πίεσε την κατάσταση και οδήγησε σε μία αλλαγή πολιτικής Ως προς τη συνέχεια, εμείς θα κάνουμε κάποιες εκτιμήσεις που ίσως βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων. Δεν είναι εξάλλου θέμα επιστημονικής αλήθειας -οι επιστήμονες οφείλουν να δίνουν τις εκτιμήσεις τους τεκμηριωμένα και αμερόληπτα, αυτή είναι η δουλειά τους.
ΕΡ. Αν όλοι μείνουμε στα σπίτια μας και εφαρμόσουμε πίστα τις οδηγίες που δίνονται, θα έχουμε ούτως ή άλλως απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, αλλά δεν θα βιώσουμε ότι στη γειτονική Ιταλία;
ΑΠ. Στην Ιταλία η επιδημία είχε ξεκινήσει πολύ πριν διαγνωστεί το πρώτο κρούσμα. Επίσης, έγιναν κάποια λάθη στο χειρισμό της στην αρχή -κάποιες περιοχές της Βόρειας Ιταλίας ανταποκρίθηκαν ικανοποιητικά και σε άλλες χάθηκε ο έλεγχος. Στη δική μας περίπτωση πιστεύω ότι κινηθήκαμε εγκαίρως. Ιδίως στην αρχή, η προσπάθεια ελέγχου των κρουσμάτων και ιχνηλάτησης των επαφών ήταν πολύ μεγάλη. Επιπλέον, λήφθηκαν από νωρίς τα μέτρα περιορισμού κοινωνικών επαφών. Θα έχουμε μεν εισαγωγές σε ΜΕΘ και θανάτους αλλά ο σκοπός μας είναι αυτός ο αριθμός να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος. Επίσης, να έχουμε υπόψη ότι το όφελος των μέτρων σε νοσηλείες και θανάτους το βλέπουμε με μία χρονική καθυστέρηση μιας και αντιστοιχούν σε κρούσματα προηγούμενων ημερών.
ΕΡ. Δεν σαν προβληματίζει τι θα γίνει όταν βγούμε από τα σπίτια μας; Αν ο ιός υπάρχει στην κοινότητα και ελάχιστοι θα έχουν ανοσία αφού δεν θα έχουν έρθει σε επαφή μαζί του; Φαντάζομαι ότι δεν μπορούμε για πάντα να κρυβόμαστε από τον νέο αυτό ιό;
ΑΠ: Ναι, η επόμενη μέρα προβληματίζει όλους τους ανθρώπους. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα αρθούν οι περιορισμοί από τη μία μέρα στην άλλη και θα επιστρέψουμε κανονικά στη ρουτίνα μας. Τα μέτρα περιορισμού δεν είναι εφικτό να διατηρηθούν για πολύ, αλλά σίγουρα θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε ό,τι κερδίσαμε με τόσο κόπο. Ο εκτεταμένος έλεγχος σε συνδυασμό με απομόνωση των κρουσμάτων και καραντίνα των οικείων τους θα μπορούσε να είναι μια στρατηγική, με βάση την εμπειρία άλλων χωρών. Η αλήθεια είναι ότι πιθανώς κάποια στιγμή θα «συναντηθούμε» με τον ιό. Για πολλούς αυτή η συνάντηση θα είναι λίγο ενοχλητική αλλά χωρίς συνέπειες. Για κάποιους, μπορεί να είναι επικίνδυνη. Φροντίζουμε λοιπόν να γίνει με τις προϋποθέσεις που θέλουμε: σε ένα σύστημα υγείας που δεν είναι θα είναι υπερφορτωμένο, επειδή η επιδημία θα είναι σε ελεγχόμενα επίπεδα, με πιο πολλές γνώσεις για τη θεραπεία και με ένα εμβόλιο στο απώτερο μέλλον. Ας είμαστε λοιπόν αισιόδοξοι.
ΕΡ. Μια πιο τεχνική ερώτηση. Τι είναι με απλά λόγια αυτό που ακούμε από τον κύριο Τσιόδρα όταν κάνει λόγο για «μαθηματικά μοντέλα»; Είναι προβλέψεις με βάση τα πραγματικά δεδομένα; Πόσο έγκυρες είναι;
ΑΠ. Τα μαθηματικά μοντέλα μας βοηθούν να αναπαραστήσουμε την πορεία τής επιδημίας με τη βοήθεια εξισώσεων. Σε αυτές λαμβάνεται υπόψη πλήθος παραμέτρων σχετικών με την επιδημιολογία του ιού, όπως για παράδειγμα πόσο μεταδοτικός είναι ή για πόσες ημέρες ένα κρούσμα μπορεί να μολύνει άλλα άτομα. Τροφοδοτώντας το μοντέλο με πληροφορίες για αυτές τις παραμέτρους, μπορούμε να προβλέψουμε την πορεία της επιδημίας, τον αριθμό των ατόμων που θα χρειαστούν νοσηλεία ανά ημέρα ή να αποτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα των μέτρων που λαμβάνονται.
Σε αυτά τα μοντέλα αξιοποιούμε τη γνώση που έχουμε αποκτήσει για τον ιό αυτό μέχρι τώρα -χάρη στην εντατική δουλειά των ερευνητών παγκοσμίως- καθώς και τα στοιχεία της χώρας μας. Βεβαίως δεν τα γνωρίζουμε όλα: υπάρχει αβεβαιότητα για κάποιες παραμέτρους, όπως για παράδειγμα κατά πόσο ένα άτομο μπορεί να μολυνθεί χωρίς να εμφανίσει συμπτώματα. Επομένως, κάποιες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα πόσοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί συνολικά στη χώρα μας από την αρχή της επιδημίας μέχρι σήμερα, μπορεί να εκτιμηθεί με επιφύλαξη. Για παράδειγμα, σε έκθεση που δημοσιοποιήθηκε από την ομάδα του Imperial College στο Ηνωμένο Βασίλειο στις 30/3, αναφέρεται ότι το ποσοστό των ατόμων που έχουν προσβληθεί στην Ιταλία μπορεί να κυμαίνεται από 3,7% μέχρι 26%! Καταλαβαίνετε πόση διαφορά έχει αυτό σε ένα πληθυσμό 60 εκατομμυρίων. Από την άλλη μεριά, όσο προστίθενται καθημερινά δεδομένα, είμαστε σε θέση να βελτιώνουμε τις προβλέψεις μας για την πορεία της επιδημίας.
Μία άλλη χρήσιμη πληροφορία που παρέχουν τα μοντέλα είναι ότι μπορούμε να ενσωματώσουμε σε αυτά κάποιες υποθέσεις για τα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν (π.χ. μείωση των κοινωνικών επαφών, απομόνωση των κρουσμάτων) ώστε να προβλέψουμε ποιο είναι το αναμενόμενο όφελος σε σχέση με το να αφήναμε την επιδημία να εξελιχθεί χωρίς καμία παρέμβαση και σε ποιο βαθμό πρέπει να υλοποιηθούν τα μέτρα αυτά ώστε η επιδημία να είναι διαχειρίσιμη.