Η Παναγία Ντουραχάνης, ο Άγιος Νικόλαος Όρους, ο Προφήτης Ηλίας και η Μονή Παλιουρής και η σύνδεσή τους με τη σύγχρονη ιστορία μας.
Τέσσερις θρυλικές μονές της Ζίτσας
Μονή Δουραχάνης
Η Μονή της Παναγίας Δουραχάνης ή Ντουραχάνης βρίσκεται απέναντι από την πόλη των Ιωαννίνων, στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι. Είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου και έχει επιδείξει σημαντική φιλανθρωπική και κοινωνική δράση. Εκεί, το 1974 έγινε ξανά ενεργό και λειτουργεί οικοτροφείο-σχολείο. Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι χτίστηκε το 1434 από τον Ντουραχάν πασά, Μπεϊλέρ μπέη της Ρούμελης, επί των σουλτάνων Μουράτ Β’ και Μωάμεθ Β’. Το 1434 ο Ντουραχάν πασάς κινήθηκε με ισχυρό στράτευμα από τη Θεσσαλία, όπου είχε την έδρα του, μέσω Κατάρας και Ιωαννίνων προς το Αργυρόκαστρο, με σκοπό να καταπνίξει την ανταρσία του Αλβανού τοπάρχη Αριανίτη Σπάτα Κομνηνού.
Αφού πέρασε την περιοχή της Κατάρας, έφθασε νύχτα στη θέση της σημερινής μονής και μη γνωρίζοντας ότι βρίσκεται μπροστά στην παγωμένη λίμνη των Ιωαννίνων η στρατιά πέρασε επάνω από τα παγωμένα νερά και συνέχισε την πορεία της προς το Αργυρόκαστρο. Μετά τη νικηφόρα έκβαση της επιχείρησης, ο Ντουραχάν, που εν τω μεταξύ είχε πληροφορηθεί τον κίνδυνο που είχε διατρέξει περνώντας χωρίς να το ξέρει με το στράτευμά του επάνω από την παγωμένη Παμβώτιδα, επιστρέφοντας στη Θεσσαλία διέταξε να χτισθεί μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία, στη θέση όπου κατεβαίνοντας από το Δρίσκο είχε συναντήσει εικονοστάσι. Ο Τούρκος πασάς, που κατά την παράδοση είχε γονείς Χριστιανούς, θεώρησε ότι ο ίδιος και το στράτευμά του σώθηκαν χάρη σε θαυματουργή επέμβαση της Παναγίας.
Σύμφωνα με άλλη άποψη, ιδρυτής της μονής δεν ήταν ο Ντουραχάν, αλλά ένας άλλος Τούρκος πασάς, ο οποίος επέκτεινε μοναστήρι που προϋπήρχε στη συγκεκριμένη θέση. Άλλοι αποσυνδέουν οποιαδήποτε φάση οικοδόμησης της μονής από τη χορηγία του φημισμένου στρατηγού Ντουραχάν, υποστηρίζοντας ότι η επωνυμία «Δουραχάνη» προέρχεται από κάποιον Δουρ, ενδεχομένως κατώτερο αξιωματούχο, που μετονομάσθηκε σε Δουραχάν επειδή έκτισε κοντά στη μονή κάποιο χάνι. Από ενθυμήσεις καταχωρημένες σε διάφορα εκκλησιαστικά βιβλία η ύπαρξη της μονής βεβαιώνεται με ασφάλεια στις αρχές του 19ου αιώνα. Παρόλο που το μοναστήρι κάηκε ολοσχερώς το 1825, το 1830 χτίστηκε εκ θεμελίων και εξακολούθησε να λειτουργεί μέχρι το1933, χρονιά κατά την οποία λεηλατήθηκε και δολοφονήθηκε ο ηγούμενός του.