Μετά από χρόνια αδράνειας κατά τα οποία οι εμπορικές συμφωνίες είχαν «παγώσει», το σοκ από την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο φαίνεται να ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο Επίτροπος Εμπορίου, Μάρος Σέφτσοβιτς, κινητοποιήθηκαν γρήγορα μετά τον εκλογικό θρίαμβο του Τραμπ τον Νοέμβριο για να κλείσουν συμφωνίες που έχουν κολλήσει στην πράξη για χρόνια -ακόμα και δεκαετίες- ενώ επιδιώκουν την οικοδόμηση νέων σχέσεων για να αντισταθμίσουν τις απειλές του περί δασμών.
«Η Ευρώπη θα συνεχίσει να επιδιώκει συνεργασία – όχι μόνο με τους μακροχρόνιους ομοϊδεάτες μας φίλους, αλλά με οποιαδήποτε χώρα με την οποία μοιραζόμαστε συμφέροντα», είπε η φον ντερ Λάιεν σε μια κεντρική ομιλία στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ την Τρίτη, λιγότερο από 24 ώρες μετά την ορκωμοσία Τραμπ.
Στην πρώτη της θητεία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό την φον ντερ Λάιεν προσπάθησε να επισυνάψει ρήτρες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πράσινους όρους στις εμπορικές συμφωνίες, που ωστόσο οι εταίροι της δεν ήταν έτοιμοι να αποδεχτούν. Ως αποτέλεσμα, ένα ταξίδι στα τέλη του 2023 για τη σφράγιση μιας εμπορικής συμφωνίας της Λατινικής Αμερικής ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή. Μία άλλη συμφωνία με την Αυστραλία, κατέρρευσε αφού αξιωματούχοι της ΕΕ ταξίδεψαν στη χώρα για μια τελετή υπογραφής που δεν έγινε ποτέ .
Οι οπισθοδρομήσεις εξέθεσαν τις υψηλές εμπορικές φιλοδοξίες της φον ντερ Λάιεν ως μη ρεαλιστικές. Ως εκ τούτου, τις εβδομάδες πριν την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ άρχισε να διαφαίνεται μία αλλαγή νοοτροπίας.
«Η άποψή μου από τους τελευταίους δύο μήνες, και νομίζω ότι επιβεβαιώθηκε επίσης πολύ καθαρά εδώ τις τελευταίες δύο ημέρες στο Νταβός, είναι ότι υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για την επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων ελεύθερου εμπορίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση», δήλωσε ο Σέφτσοβιτς στο POLITICO.
Ο Τραμπ δεν έχει προχωρήσει στην υλοποίηση των απειλών που εξαπέλυσε κατά την προεκλογική του εκστρατεία και σύμφωνα με τις οποίες θα επέβαλλε δασμούς 10% έως 20% στις υπόλοιπες χώρες και κυρίως στον Καναδά, το Μεξικό και την Κίνα. Αλλά και μόνο η προοπτική είχε ένα αποτέλεσμα στην αντίδραση της ΕΕ.
«Ο Τραμπ - ακούσια - βοηθά στη διευκόλυνση των εμπορικών συμφωνιών μεταξύ της ΕΕ και τρίτων. Μπορείτε να δείτε ότι υπάρχει μια αλλαγή γνώμης, μια νέα δυναμική», είπε ένας διπλωμάτης της ΕΕ.
Αποδοχή της πραγματικότητας
Έπειτα από δύο δεκαετίες μπρος-πίσω στη Mercosur, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέγραψε μια πολιτική συμφωνία στις αρχές Δεκεμβρίου. Σε μια σημαντική παραχώρηση , συμφώνησε ότι τα μέρη μπορούν να ζητήσουν αποζημίωση για απώλειες που προκύπτουν από αυστηρούς κανονισμούς της ΕΕ, όπως αυτός που αποσκοπεί στον περιορισμό της αποψίλωσης των δασών. Αυτός ο λεγόμενος μηχανισμός επανεξισορρόπησης ήταν ο πρώτος για μια εμπορική συμφωνία της ΕΕ, δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ.
Ομοίως, μόλις τρεις ημέρες πριν από την ορκωμοσία του Τραμπ, οι Βρυξέλλες συμφώνησαν τελικά να αναβαθμίσουν την εμπορική τους συμφωνία με το Μεξικό. Οι συνομιλίες δεν είχαν καταλήξει σε αποτέλεσμα για χρόνια - αλλά η απειλή δασμών του Τραμπ στο Μεξικό ενθάρρυνε τις δύο πλευρές να επιδείξουν ένα ενιαίο μέτωπο.
Στη βιασύνη τους να επιτευχθεί συμφωνία, οι Βρυξέλλες παραδέχθηκαν ότι ήταν «λιγότερο φιλόδοξη» από ό,τι είχε προβλεφθεί. Εάν άλλοι εμπορικοί εταίροι προσέλθουν και κάνουν συμφωνίες με το Μεξικό, θα μπορούσε να φέρει την ΕΕ «σε δυσχερέστερη θέση» στο μέλλον, δήλωσε ένας δεύτερος αξιωματούχος της ΕΕ.
Η απροθυμία των Βρυξελλών για την ανανέωση της συμφωνίας του Μεξικού φάνηκε να αιφνιδίασε την πρόεδρο της χώρας, Claudia Sheinbaum. «Η δουλειά συνεχίζεται και ακόμη δεν υπάρχει συμφωνία. Όλα πρέπει να ευθυγραμμίζονται με το σχέδιό μας», είπε σε συνέντευξη Τύπου την Παρασκευή.
Οι αξιωματούχοι της ΕΕ προσπάθησαν έκτοτε να διευκρινίσουν ότι η συμφωνία είχε επιτευχθεί σε πολιτικό επίπεδο, αν και το νομικό κείμενο πρέπει ακόμη να οριστικοποιηθεί.
Σε άλλες εμπορικές πρωτοβουλίες, η ΕΕ έχει εμβαθύνει και διευρύνει τις συμφωνίες της με την Ελβετία και έχει ξαναρχίσει συνομιλίες για μια εμπορική συμφωνία με τη Μαλαισία μετά από μια δεκαετή παύση. Η φον ντερ Λάιεν σχεδιάζει να ταξιδέψει με το Κολέγιο των Επιτρόπων για μια αποστολή στην Ινδία τον επόμενο μήνα σε αναζήτηση ενός συμφώνου στρατηγικής εταιρικής σχέσης και προόδου στις μακροχρόνιες, αλλά αργές συνομιλίες τους, για μια εμπορική συμφωνία.
Οι προκλήσεις και τα ρήγματα
Ένα εμπόδιο στις φιλοδοξίες της ΕΕ για την επέκταση του ελεύθερου εμπορίου αποτέλεσε το βαθύ ρήγμα μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών της, της Γαλλίας και της Γερμανίας, που δεν βλέπουν με το ίδιο μάτι όλες τις συμφωνίες. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Mercosur ή η σκληρότερη γραμμή της Επιτροπής απέναντι στην Κίνα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα δασμούς στις εισαγωγές ηλεκτρικών οχημάτων.
Ο Φρίντριχ Μερτς, ο πιθανός επόμενος καγκελάριος της Γερμανίας, θέλει να κινηθεί ταχύτερα η ΕΕ για να τονώσει το εμπόριο. Σε μια προεκλογική ομιλία την Πέμπτη, κάλεσε τις Βρυξέλλες να συνάψουν εμπορικές συμφωνίες που μπορούν να επιτευχθούν γρήγορα, παρακάμπτοντας την ανάγκη επικύρωσης και από τα 27 κράτη μέλη.
Ο Μερτς, του οποίου οι Χριστιανοδημοκράτες πρόκειται να κερδίσουν τις πρόωρες εκλογές στα τέλη Φεβρουαρίου, ζητά την αποφυγή ενός δασμολογικού πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες και καλεί να αναβιώσουν οι συνομιλίες για μια διατλαντική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που κατέρρευσε πριν από σχεδόν μια δεκαετία.
Αυτό ωστόσο δυσκολεύει τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος τον περασμένο χρόνο ήταν πολιτικά αποδυναμωμένος από τις εκλογικές ήττες. Ο Μακρόν δεν διαθέτει σταθερή πλειοψηφία σε ένα κοινοβούλιο που συμφωνεί ομόφωνα σε ένα σημείο: Την αντίθεσή του στο ελεύθερο εμπόριο.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν τη μεγαλύτερη εμπορική πρόκληση για τη φον ντερ Λάιεν και τον Σέφτσοβιτς που πρέπει να αντιμετωπίσουν: τους δασμούς του Τραμπ — όταν τελικά υλοποιηθούν.
Ο João Vale de Almeida, πρώην πρεσβευτής της ΕΕ στην Ουάσιγκτον, συμβουλεύει: «Πρέπει να εμπλακούμε νωρίς, αλλά όχι με τρόπο που δεν χρειάζεται. Δεν πρέπει να απαιτήσουμε », προσθέτοντας «χρειαζόμαστε μια συνδυασμένη επιθετική και αμυντική ατζέντα».