Με τον βαρύγδουπο τίτλο «Η Ευρώπη έχει κενό ηγεσίας. Πώς θα διαχειριστεί τον Τραμπ» οι New York Times, έρχονται με ανάλυσή τους, έναν μήνα πριν εισέλθει στον Λευκό Οίκο ο εκλεγμένος πρόεδρος, να περιγράψουν ένα σκηνικό αποσύνθεσης που επικρατεί στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή καθώς πολλές χώρες βλέπουν τις κυβερνήσεις τους είτε να καταρρέουν είτε να κρέμονται από μία κλωστή.
Και όλα αυτά, την ώρα που συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία και το σκηνικό στη Μέση Ανατολή έχει αλλάξει άρδην.
Όπως μεταδίδει η ιστορική εφημερίδα της αμερικανικής μεγαλούπολης, καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες συγκεντρώθηκαν την Τετάρτη στις Βρυξέλλες για δείπνο με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, μια σκιά κάλυψε τη συζήτηση: η επικείμενη επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Η ανησυχία δεν αφορά μόνο την πιθανότητα ανατροπής της αμερικανικής πολιτικής για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια εσωτερική κρίση ηγεσίας, η οποία θέτει σε κίνδυνο τη συνοχή της, τη στιγμή που η Ουάσινγκτον μπορεί να απομακρυνθεί από τη στήριξη προς το Κίεβο.
Οι πολιτικές αναταράξεις διαδέχονται η μία την άλλη στις μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Στη Γερμανία, η κυβέρνηση του Όλαφ Σολτς κατέρρευσε, βυθίζοντας τη χώρα σε προεκλογική περίοδο γεμάτη πολώσεις. Στη Γαλλία, ο Εμανουέλ Μακρόν έχει αποδυναμωθεί μετά από μήνες κοινωνικής αναταραχής, ενώ στη Βρετανία, παρά την άνοδο μιας κυβέρνησης των Εργατικών υπό τον Κιρ Στάρμερ, οι εσωτερικές οικονομικές δυσκολίες και η επίδραση του Brexit εμποδίζουν τη χώρα να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο Γερμανός πρώην πρέσβης στις ΗΠΑ, Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ, περιγράφει την κατάσταση με ανησυχία: «Είναι μια φοβερά κακή στιγμή για τη Γερμανία να βρίσκεται σε προεκλογική εκστρατεία, με έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις». Η πολιτική αστάθεια μειώνει την ικανότητα των ευρωπαϊκών χωρών να ανταποκριθούν στις πιέσεις που ενδέχεται να προκαλέσει ο Τραμπ με τις προτάσεις του για τον τερματισμό του πολέμου.
Η προοπτική μιας ζώνης ασφαλείας και το ευρωπαϊκό αδιέξοδο
Η αμερικανική πολιτική μπορεί να αλλάξει δραστικά με την επιστροφή Τραμπ στην εξουσία. Ήδη, έχουν κυκλοφορήσει αναφορές για ένα σχέδιο δημιουργίας ζώνης ασφαλείας 800 μιλίων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, που θα επιτηρείται από 40.000 Ευρωπαίους στρατιώτες. Ένα τέτοιο σχέδιο, αν και δύσκολα υλοποιήσιμο χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ, θα προκαλούσε σοβαρές πολιτικές αντιδράσεις στη Γερμανία, τη Βρετανία και άλλες χώρες, όπου η συμμετοχή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις παραμένει ταμπού.
«Αυτή η ζώνη ασφαλείας δεν πρόκειται να υλοποιηθεί», δηλώνει ο Τζέρεμι Σαπίρο, διευθυντής έρευνας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. «Αλλά είναι μια εξαιρετική πολιτική θεατρική κίνηση». Η στρατηγική του Τραμπ συχνά περιλαμβάνει τέτοιου είδους θεατρικότητες, με στόχο να διασπάσει την ενότητα των Ευρωπαίων και να προσελκύσει την προσοχή.
Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι να μην επιτρέψει στον Τραμπ να εκμεταλλευτεί τις εσωτερικές της αδυναμίες. Αντίθετα, οι ηγέτες της πρέπει να διασφαλίσουν ότι η Ευρώπη θα έχει λόγο σε οποιαδήποτε διπλωματική διαδικασία περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, την Ουκρανία και τη Ρωσία.
Η αποδυνάμωση της ηγεσίας στη Γερμανία και τη Γαλλία
Η Γερμανία, ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής ενότητας, βρίσκεται σε αβεβαιότητα, με τις εκλογές να αναμένονται τον Φεβρουάριο και τις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης να ενδέχεται να παραταθούν μέχρι την άνοιξη. Ο Φρίντριχ Μερτς, πιθανός διάδοχος του Σολτς, έχει δεσμευθεί να συνεχίσει τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία, αλλά και να επιδιώξει τον τερματισμό της σύγκρουσης.
Στη Γαλλία, ο Μακρόν παραμένει ενεργός στη διεθνή σκηνή, προτείνοντας ειρηνευτικές πρωτοβουλίες, αλλά η εσωτερική πολιτική του θέση είναι εξαιρετικά εύθραυστη. Η πολιτική παράλυση μετά τις τελευταίες εκλογές και η έλλειψη σταθερής κυβέρνησης περιορίζουν την ικανότητά του να ηγηθεί μιας συντονισμένης ευρωπαϊκής προσπάθειας.
Η στρατηγική εξάρτηση από τις ΗΠΑ και η πρόκληση της ενότητας
Η αδυναμία των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων να προσφέρουν ισχυρή ηγεσία αποκαλύπτει ένα βαθύτερο δομικό πρόβλημα: τη στρατηγική εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ, υπονοώντας ότι η Ουάσινγκτον μπορεί να αποσύρει την υποστήριξή της προς την Ουκρανία, έχει ήδη προκαλέσει ανησυχία.
Ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να καλλιεργήσουν προσωπικές σχέσεις με τον Τραμπ, ελπίζοντας ότι θα διασφαλίσουν καλύτερες διμερείς σχέσεις. Ο Μακρόν, για παράδειγμα, προσκάλεσε τον Τραμπ σε περίοπτη θέση στα εγκαίνια της Παναγίας των Παρισίων, ενώ ο Σολτς φέρεται να επιδιώκει συνάντηση μαζί του πριν εγκαταλείψει την καγκελαρία.
Ωστόσο, η εξάρτηση από την αμερικανική πολιτική θέτει σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή αυτονομία. Αν οι ΗΠΑ αλλάξουν στρατηγική, η Ευρώπη μπορεί να αναγκαστεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, υπονομεύοντας τη δική της ενότητα και επιρροή.
Η κρίσιμη πρόκληση της Ουκρανίας
Μετά από σχεδόν τρία χρόνια πολέμου, η πολιτική για την Ουκρανία αλλάζει και στην Ευρώπη. Οι ηγέτες δεσμεύονται να συνεχίσουν τη στρατιωτική υποστήριξη, αλλά αυξάνεται η πίεση για τερματισμό της σύγκρουσης. Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι να διατηρήσει την ενότητά της και να αξιοποιήσει την κρίσιμη αυτή στιγμή για να ενισχύσει την αυτονομία της, αντιμετωπίζοντας τις διπλές προκλήσεις του πολέμου στην Ουκρανία και της επιστροφής του Τραμπ.
Η δυνατότητα της Ευρώπης να ξεπεράσει τις εσωτερικές της κρίσεις και να αντιμετωπίσει συλλογικά αυτές τις προκλήσεις θα καθορίσει το μέλλον της ως παγκόσμιος γεωπολιτικός παράγοντας.