Τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία έχουν αφήσει στην Ευρώπη έναν βαρύ λογαριασμό: Σχεδόν 122 δισεκατομμύρια δολάρια σε άμεση βοήθεια, καθώς και άλλα δισεκατομμύρια που έχουν διοχετευτεί στους στρατούς και την αμυντική βιομηχανία της ηπείρου.
Αλλά η Ευρώπη έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να αγγίξει τα 229 δισεκατομμύρια δολάρια μετρητών της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα οποία έχουν παγώσει μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία το 2022.
Την περασμένη εβδομάδα, ωστόσο, οι Γάλλοι νομοθέτες πέρασαν ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα που καλεί την κυβέρνησή τους να χρησιμοποιήσει τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για τη «χρηματοδότηση της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία και την ανοικοδόμησή της» – συγκεκριμένα, τα ίδια τα περιουσιακά στοιχεία και όχι μόνο τους τόκους που αποφέρουν.
Τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και ο Καναδάς είχαν ήδη εισαγάγει νομοθεσία που εξουσιοδοτεί τις κυβερνήσεις να κατάσχουν τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Τις τελευταίες ημέρες της, η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπάθησε επίσης να πείσει τους Ευρωπαίους συμμάχους να κατάσχουν τα ακινητοποιημένα ρωσικά κεφάλαια.
Κάποια πρόοδος σε αυτό το μέτωπο επιτεύχθηκε την περασμένη εβδομάδα, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε σε ένα ψήφισμα για την κατάσχεση των ρωσικών δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων για την «άμυνα και την ανοικοδόμηση» της Ουκρανίας. Το κείμενο του ψηφίσματος δεν έχει ακόμη ψηφιστεί από τους νομοθέτες του κοινοβουλίου.
Η ΕΕ χρησιμοποιεί ήδη τους τόκους από τα δεσμευμένα κεφάλαια για να στηρίξει δάνεια πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Ουκρανία. Αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παραμένουν διστακτικές ως προς την κατάσχεση των κεφαλαίων. Σύμφωνα με δήλωση του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Keir Starmer στις 15 Μαρτίου, πρόκειται για ένα «περίπλοκο ζήτημα».
Οικονομική και νομική ανησυχία
Οι ανησυχίες είναι διττές, οικονομικές και νομικές.
«Δεν αγγίζουμε αυτά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία», δήλωσε η εκπρόσωπος της γαλλικής κυβέρνησης Sophie Primas στους δημοσιογράφους την περασμένη Τετάρτη, προειδοποιώντας ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο, αποθαρρύνοντας τις ξένες επενδύσεις στην Ευρώπη, ακόμη και καθώς η κυβέρνηση εξετάζει νομικές οδούς για τη χρήση των κεφαλαίων.
Μια χώρα όπως η Κίνα, που γνωρίζει ότι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ευρωπαϊκές κυρώσεις αν εισέβαλε στην Ταϊβάν, μπορεί να διστάσει να τοποθετήσει κεφάλαια στην περιοχή, λέει το επιχείρημα.
Πράγματι, η Ρωσία εδώ και χρόνια μεταφέρει τα επίσημα κεφάλαιά της από τις ΗΠΑ, προφανώς φοβούμενη τις επιπτώσεις των επιθέσεών της στην Ουκρανία και τη Γεωργία.
Υπάρχει προηγούμενο για αυτού του είδους τις ενέργειες των ΗΠΑ. Κατάσχεσαν γερμανικά περιουσιακά στοιχεία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και αφγανικά και ιρακινά περιουσιακά στοιχεία, δήλωσε η καθηγήτρια Olena Havrylchyk, οικονομολόγος στο πανεπιστήμιο Panthéon-Sorbonne του Παρισιού, προσθέτοντας ότι η Μόσχα δεν είχε τον ίδιο φόβο για την Ευρώπη.
Τα τελευταία χρόνια, οι κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι η κατάσχεση ξένων κεφαλαίων θα μπορούσε να «βλάψει το ευρώ ως αποθεματικό νόμισμα», δήλωσε η Havrylchyk στο CNN.
Αλλά η συνεχιζόμενη στήριξη της Ουκρανίας θα συνεχίσει να κοστίζει χρήματα στην Ευρώπη – και οι τόκοι από τα ρωσικά κεφάλαια δεν θα το κόψουν.
Αυτή είναι μια πραγματικότητα με την οποία οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι θα πρέπει να παραμείνουν σύμφωνοι, δήλωσε ο Havrylchyk, αν η άμεση κατάσχεση των χρημάτων της Ρωσίας είναι εκτός τραπέζης.
Ο Havrylchyk πιστεύει ότι μια πυρηνικά εξοπλισμένη Ρωσία δεν θα συμφωνήσει ποτέ να καταβάλει αποζημιώσεις ως μέρος μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, οπότε οι ελπίδες του Κιέβου για αποζημίωση πρέπει να στηριχθούν σε κεφάλαια που βρίσκονται ήδη στα χέρια της Δύσης.
«Ο κόσμος δεν κυβερνάται μόνο από οικονομολόγους», δήλωσε. «Το διεθνές δίκαιο είναι πάνω απ’ όλα για τη δικαιοσύνη, όχι μόνο για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας».
Νομικές ανησυχίες
Από νομικής άποψης, η διστακτικότητα της Ευρώπης όσον αφορά την κατάσχεση – και όχι απλώς τη δέσμευση – των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας απορρέει από μία από τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου: Την ασυλία των περιουσιακών στοιχείων ενός κράτους στο εξωτερικό από την κατάσχεση.
Η αιτιολόγηση για την κατάσχεση του κύριου μέρους των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας θα ήταν επομένως πανθομολογούμενη, δήλωσε στο CNN ο Frédéric Dopagne, καθηγητής δημόσιου διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο.
Οι αποζημιώσεις για τις ζημιές που προκάλεσε η Ρωσία στην Ουκρανία και η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ίδιας της Ουκρανίας κατά της επίθεσης είναι τα ισχυρότερα νομικά επιχειρήματα που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει η Ευρώπη, πρόσθεσε.
Όταν οι ΗΠΑ ψήφισαν το 2024 το διακομματικό νόμο για την ανοικοδόμηση της οικονομικής ευημερίας και των ευκαιριών για τους Ουκρανούς, δικαιολόγησαν οποιαδήποτε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας στις ΗΠΑ με το σκεπτικό ότι θα χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Και οι Γάλλοι νομοθέτες που συζητούσαν το μη δεσμευτικό ψήφισμα την περασμένη Τετάρτη ψήφισαν μέσω μιας τροπολογίας που αφαιρούσε ρητά τις διατάξεις για τη χρήση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση της άμυνας της Ευρώπης.
Με περίπου τα 2/3 όλων των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων να βρίσκονται στην ΕΕ, το διακύβευμα – και τα πιθανά οφέλη – είναι πολύ υψηλότερα για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απ’ ό,τι για τις ΗΠΑ.
Ο Dopagne του Πανεπιστημίου της Λουβέν δήλωσε ότι η διστακτικότητα της Ευρώπης οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ιστορικού προηγούμενου.
Μετά τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ηττημένη Γερμανία υποχρεώθηκε να καταβάλει αποζημιώσεις μέσω διεθνών συνθηκών. Όμως, με ακόμη και μια κατάπαυση του πυρός για 30 ημέρες να μην είναι στο τραπέζι για τη Μόσχα, οποιαδήποτε τέτοια μεταπολεμική συμφωνία με τη Ρωσία είναι μια μακρινή προοπτική, δήλωσε ο Dopagne.
Έτσι, το ερώτημα για τους δυτικούς ιθύνοντες σχετικά με την Ουκρανία είναι: «Μπορούμε πραγματικά να έχουμε μια συμφωνία για τις αποζημιώσεις πριν καν έχουμε μια συνθήκη ειρήνης;». δήλωσε ο Dopagne.
«Θα ήταν μια καινοτομία», πρόσθεσε, ακόμη και αν δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Απαιτείται ομόφωνη συναίνεση
Κράτη όπως το Βέλγιο, το οποίο κατέχει τη μερίδα του λέοντος των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων (περίπου 193 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Νομοθετικών Ιδεών, μια ουκρανική δεξαμενή σκέψης), παραμένουν αμφίβολα και η υποστήριξη από οικονομικές δυνάμεις όπως η Γερμανία θα ήταν απαραίτητη για την ευρύτερη ευρωπαϊκή αποδοχή.
Οποιαδήποτε δράση σε επίπεδο ΕΕ θα απαιτούσε σχεδόν σίγουρα την ομόφωνη συναίνεση των κρατών μελών, ένα απίθανο αποτέλεσμα, δεδομένης της υποστήριξης της Ρωσίας στις ουγγρικές και σλοβακικές διοικήσεις.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν ήλπιζαν να χρησιμοποιήσουν τα παγωμένα κεφάλαια της Ρωσίας ως μοχλό πίεσης στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, αναγκάζοντας τον Πούτιν να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Με τα ενθουσιώδη ανοίγματα του Ντόναλντ Τραμπ προς τη Μόσχα και τις πρώτες κινήσεις προς μια ειρηνευτική συμφωνία μετά από τρία χρόνια μαχών, μια ευρωπαϊκή κατάσχεση των μετρητών της Ρωσίας είναι πιο πιθανό να σκοτώσει παρά να βοηθήσει τις διαπραγματεύσεις.
Προς το παρόν, το «κομπόδεμα» της Μόσχας μοιάζει ασφαλές εκτός των ευρωπαϊκών τσέπης.