Η Ουκρανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέληξαν σε συμφωνία που θα επιτρέψει την πρόσβαση των ΗΠΑ στα πλούσια κοιτάσματα σπάνιων γαιών της χώρας, με στόχο τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας και την ενίσχυση των στρατηγικών της δυνατοτήτων.
Η συμφωνία αναμένεται να δώσει στις ΗΠΑ οικονομικό μερίδιο στην Ουκρανία, με την ελπίδα ότι σε περίπτωση αναζωπύρωσης του πολέμου με τη Ρωσία μετά από μία ενδεχόμενη εκεχειρία, η Ουάσινγκτον θα προστατέψει τη χώρα.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, δήλωσε ότι με τη συμφωνία οι Αμερικανοί φορολογούμενοι θα «πάρουν πίσω τα χρήματά τους» από την οικονομική βοήθεια που δόθηκε στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια του πολέμου ενώ ταυτόχρονα θα η χώρα θα διατηρήσει το «δικαίωμα να συνεχίσει να μάχεται» κατά της Ρωσίας.
Ποιοι είναι οι όροι της συμφωνίας
Αν και οι βασικές λεπτομέρειες δεν έχουν δημοσιοποιηθεί πλήρως, ο Ουκρανός πρωθυπουργός ανέφερε ότι η συμφωνία προβλέπει τη δημιουργία ενός «επενδυτικού ταμείου» για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
Το ταμείο θα το διαχειρίζονται από κοινού το Κίεβο και η Ουάσινγκτον, με ισότιμους όρους. Σύμφωνα με την προκαταρκτική συμφωνία, η Ουκρανία θα συνεισφέρει το 50% των μελλοντικών εσόδων από κρατικούς φυσικούς πόρους, πετρέλαιο και φυσικό αέριο και στη συνέχεια το ταμείο θα επενδύει σε έργα εντός της χώρας.
Οι New York Times, επικαλούμενοι ένα προσχέδιο της συμφωνίας, ανέφεραν ότι οι ΗΠΑ θα κατέχουν το μέγιστο ποσοστό του ταμείου που επιτρέπεται από την αμερικανική νομοθεσία, αλλά όχι απαραίτητα το σύνολό του.
Η συμφωνία αποτέλεσε σημείο διαφωνίας μεταξύ του Τραμπ και του Ζελένσκι την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Ουκρανός πρόεδρος απέρριψε αρχικό αίτημα των ΗΠΑ για 500 δισ. δολάρια από τα έσοδα των σπάνιων ορυκτών. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες, αυτή η απαίτηση αποσύρθηκε.
Σημειώνεται ότι την Τρίτη, ο Τραμπ είπε ότι οι ΗΠΑ έδωσαν στην Ουκρανία βοήθεια μεταξύ 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων και 350 δισεκατομμυρίων δολαρίων και ότι ήθελε «να πάρει πίσω αυτά τα χρήματα» μέσω μιας συμφωνίας.
Ένας Ουκρανός κυβερνητικός αξιωματούχος δήλωσε στο BBC ότι «οι όροι της συμφωνίας είναι πλέον πολύ καλύτεροι για την Ουκρανία».
Περιλαμβάνει η συμφωνία εγγυήσεις ασφαλείας
Αν και ορισμένες αναφορές υποδηλώνουν ότι η συμφωνία δεν περιλαμβάνει ρητές εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, ο Ουκρανός πρωθυπουργός Ντένις Σμίχαλ δήλωσε ότι η Ουάσινγκτον υποστηρίζει «τις προσπάθειες της Ουκρανίας για την απόκτηση εγγυήσεων ασφαλείας για την επίτευξη μόνιμης ειρήνης».
Ο ίδιος πρόσθεσε ότι η Ουκρανία δεν θα υπογράψει τη συμφωνία έως ότου ο Ζελένσκι και ο Τραμπ καταλήξουν σε συμφωνία για τις εγγυήσεις ασφαλείας και αποφασίσουν πώς να «συνδέσουν αυτήν την προκαταρκτική συμφωνία» με το συγκεκριμένο αίτημα του Κιέβου.
Ο Γιούρι Σακ, σύμβουλος του ουκρανικού Υπουργείου Στρατηγικών Βιομηχανιών, δήλωσε στο ότι «δεν έχει νόημα να υπογράψουμε μια συμφωνία για κρίσιμα ορυκτά αν οι Ρώσοι μπορούν να εισβάλουν ξανά έναν μήνα μετά». Σημείωσε ότι οι συζητήσεις για τις εγγυήσεις ασφαλείας πρέπει να συνεχιστούν.
Παράλληλα, η αντιπρόεδρος της ουκρανικής κυβέρνησης, Όλγα Στεφανίσινα, ανέφερε ότι η συμφωνία αποτελεί μέρος ενός «ευρύτερου σχεδίου».
Ο Τραμπ δήλωσε την Τρίτη ότι με τη συμφωνία η Ουκρανία θα αποκτήσει «το δικαίωμα να συνεχίσει να πολεμά», αλλά δεν επιβεβαίωσε αν έχει επιτευχθεί συμφωνία.
Επίσης, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να συνεχίσουν να προμηθεύουν την Ουκρανία με εξοπλισμό και πυρομαχικά μέχρι να υπάρξει μια συμφωνία ειρήνης με τη Ρωσία.
Ο Αμερικανός πρόεδρος σημείωσε επίσης ότι θα υπάρξει ανάγκη για «κάποια μορφή διατήρησης της ειρήνης» στην Ουκρανία μετά από οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία, με τρόπο που θα πρέπει να είναι «αποδεκτή από όλους».
Πότε θα υπογραφεί η συμφωνία
Ο Ουκρανός πρωθυπουργός δήλωσε ότι το τελικό κείμενο είναι έτοιμο και ότι η ουκρανική κυβέρνηση θα εξουσιοδοτήσει τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι να την υπογράψει.
Ο Τραμπ ανέφερε ότι αναμένει τον Ζελένσκι στην Ουάσινγκτον την Παρασκευή για να υπογράψει τη συμφωνία, αλλά ο Ουκρανός πρόεδρος δεν έχει ακόμη σχολιάσει επίσημα το θέμα.
Τι είναι οι σπάνιες γαίες;
Οι σπάνιες γαίες είναι ένα υποσύνολο 17 ορυκτών που είναι απαραίτητα για τα κινητά τηλέφωνα, τα ηλεκτρικά οχήματα, τα συστήματα καθοδήγησης πυραύλων και άλλες ηλεκτρονικές, βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές.
Παρά τον τίτλο αυτό, οι σπάνιες γαίες δεν είναι και πολύ... σπάνιες αλλά η εξόρυξη και η αξιοποίησή τους είναι δύσκολη και περιβαλλοντικά επιβαρυντική, πράγμα που σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.
Στην πραγματικότητα, ορισμένες σπάνιες γαίες εντοπίζονται συχνότερα ακόμα και από τον μόλυβδο. Παρ' όλα αυτά, οι σπάνιες γαίες είναι διασκορπισμένες σε μικρές ποσότητες στον φλοιό της Γης και συνήθως αναμειγνύονται μεταξύ τους ή με άλλα ορυκτά. Για αυτόν τον λόγο, τα μεγαλύτερα κοιτάσματα είναι δύσκολο να εντοπιστούν και η εξόρυξή τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.
Η επεξεργασία τους συχνά περιλαμβάνει τη χρήση διαλυτών, οι οποίοι μπορούν να δημιουργήσουν τοξικά απόβλητα που μολύνουν το έδαφος, το νερό και την ατμόσφαιρα. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί πιο φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, αλλά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί ευρέως.
Η λίστα περιλαμβάνει το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται στις ράβδους ελέγχου των πυρηνικών σταθμών, το δυσπρόσιο, το γανδολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες των κινητών τηλεφώνων και το γαδολίνιο, το όλμιο και το ύττερβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα λέιζερ.
Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και το 90% της παραγωγής επεξεργασμένων και μόνιμων μαγνητών. Οι μαγνήτες αυτοί, γνωστοί και ως μαγνήτες νεοδυμίου, δίνουν τη δυνατότητα στις ανεμογεννήτριες να παράγουν ενέργεια και στις μηχανές των αυτοκινήτων να τα ηλεκτροκινούν.
Τα κοιτάσματα της Ουκρανίας
Η Ουκρανία διαθέτει κοιτάσματα 22 από τα 34 κρίσιμα ορυκτά που έχει προσδιορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία που επικαλείται το Reuters. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται σπάνιες γαίες όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για προηγμένες τεχνολογικές εφαρμογές.
Τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών και λοιπών πολύτιμων ορυκτών είναι διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές της Ουκρανίας. Σύμφωνα με γεωλογικές έρευνες, η χώρα διαθέτει «σημαντικά κοιτάσματα σε 117 από τα 120 πιο χρησιμοποιούμενα βιομηχανικά ορυκτά» σε πάνω από 8.700 τοποθεσίες.
Κεντρική και Δυτική Ουκρανία: Σε αυτές τις περιοχές εντοπίζονται μεγάλα αποθέματα, ιδίως γραφίτη και κάποια από τα κοιτάσματα σπανίων γαιών. Για παράδειγμα, η Ουκρανία κατέχει περίπου 20% των παγκόσμιων εκτιμώμενων αποθεμάτων γραφίτη, με τα κύρια κοιτάσματα γραφίτη να βρίσκονται στο κεντρικό και δυτικό τμήμα της χώρας. Επίσης, στην κεντρική Ουκρανία (περιοχή Κιροβοχράντ) έχει εντοπιστεί μεγάλο κοίτασμα λιθίου (πετάλίτης).
Ανατολική και Νοτιοανατολική Ουκρανία: Πολλά από τα πιο πολύτιμα κοιτάσματα βρίσκονται σε ανατολικές επαρχίες, οι οποίες όμως έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Στις περιοχές του Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ και Ζαπορίζια βρίσκονται μεγάλες συγκεντρώσεις λιθίου, τιτανίου και πιθανώς σπάνιων γαιών. Για παράδειγμα, κοιτάσματα λιθίου (συνολικά περίπου 500.000 τόνοι) έχουν εντοπιστεί στην Κρούτα Μπάλκα κοντά στη Μαριούπολη/Μπερντιάνσκ στη νοτιοανατολική ακτή, καθώς και στην περιοχή Σιεβερσκ (Shevchenkivskyi) στο Ντονέτσκ. Τα συγκεκριμένα σημεία βρέθηκαν υπό ρωσική κατοχή ή στο μέτωπο των συγκρούσεων το 2022-2023, γεγονός που τα καθιστά απρόσιτα. Μόνο δύο γνωστά κοιτάσματα λιθίου (π.χ. το Λιουντιάνε/“Livadne”) παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο.
Άλλες περιοχές: Σημαντικό ορυκτό δυναμικό υπάρχει και σε περιοχές όπως η επαρχία Δνιπροπετρόφσκ, που συνορεύει με τα κατεχόμενα του Ντονέτσκ και Ζαπορίζια. Μόνο η συγκεκριμένη περιφέρεια εκτιμάται ότι έχει αποθέματα αξίας £2,8 τρισεκατομμυρίων σε ορυκτά. Ωστόσο, η εγγύτητά της στα μέτωπα καθιστά επισφαλή οποιαδήποτε εξορυκτική δραστηριότητα εκεί προς το παρόν. Επιπλέον, η Κριμαία (παράνομα προσαρτημένη από το 2014) διαθέτει σημαντικό υπόγειο πλούτο αξίας δεκάδων ή και εκατοντάδων δισεκατομμυρίων λιρών.
Ποια ορυκτά διαθέτει η Ουκρανία
Το Κίεβο εκτιμά ότι διαθέτει περίπου το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων κρίσιμων πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένων:
19 εκατ. τόνων αποθεμάτων γραφίτη, που την κατατάσσουν στις πέντε κορυφαίες χώρες στον κόσμο στην προμήθεια του ορυκτού, το οποίο χρησιμοποιείται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων.
Σημαντικά αποθέματα τιτανίου, λιθίου και σπάνιων γαιών, μια ομάδα 17 στοιχείων που είναι απαραίτητα για την παραγωγή όπλων, ανεμογεννητριών, ηλεκτρονικών συσκευών και άλλων τεχνολογικών προϊόντων.
Πώς αντέδρασε η Ρωσία
Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, δεν έχει σχολιάσει επίσημα τη συμφωνία, αλλά τη Δευτέρα ανέφερε ότι η Μόσχα είναι έτοιμη να «προσφέρει» επίσης μια συμφωνία για κοινές εξορύξεις φυσικών πόρων με τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται σε εδάφη στην ανατολική Ουκρανία, τα οποία έχει καταλάβει η Ρωσία.
Ο Πούτιν δήλωσε ότι μια πιθανή συμφωνία ΗΠΑ-Ουκρανίας για σπάνιες γαίες δεν τον ανησυχεί, επιμένοντας ότι η Ρωσία διαθέτει «σημαντικά περισσότερους πόρους» αυτού του είδους από την Ουκρανία.
"Όσο για τα νέα εδάφη, είναι το ίδιο. Είμαστε έτοιμοι να προσελκύσουμε ξένους εταίρους στα λεγόμενα νέα, στα ιστορικά μας εδάφη, τα οποία έχουν επιστρέψει στη Ρωσική Ομοσπονδία", πρόσθεσε.