Το αμερικανικό mindset που επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων για θέματα εξωτερικής πολιτικής, συναρτάται από τέσσερις κυρίαρχες σχολές σκέψης. Από τον χαμιλτονισμό, τον τζακσονισμό, τον ουιλσονισμό και τον τζεφερσονισμό. Κάθε μία από αυτές τις ”νοοτροπίες” έχει δικά της χαρακτηριστικά. Πώς αυτό επηρεάζει ουσιαστικά;
Είναι οι διαφορές που είχε ο Roosevelt από τον Kennedy, ο Reagan από τον Obama, ο από τον Wilson. Χρειάζεται εδώ, να φανταστούμε τις ΗΠΑ ως μια Cadillac η οποία αλλάζει ταχύτητες εντός μιας προκαθορισμένης πορείας. Αυτές οι σχολές σκέψης, είναι οι ταχύτητες. H ρεαλιστική προσέγγιση θα είναι αυτή που θα κυριαρχήσει στις ΗΠΑ και η εξοικονόμηση πόρων που απαιτεί αυτή η μετάβαση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, συμφέρει την Ελλάδα και την Κύπρο.
Ο χαμιλτονισμός, είναι ουσιαστικά ο κόσμος ο οποίος προέκυψε από το 1947 έως και το 1992. Η ρεαλιστική διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής από πλευράς Ουάσινγκτον. Ένας διεθνισμός ο οποίος με οικονομικά μέσα και παροχή συλλογικών αγαθών, διαμόρφωσε κίνητρα σε κάθε χώρα να επιθυμεί να ακολουθεί αυτήν την Cadillac.
Ο ουιλσονισμός, είναι πιο πολύ ιδεαλισμός και όταν η Cadillac πάει με αυτήν την ταχύτητα, ασχολείται με πιο ιδεαλιστικά θέματα, όπως η προώθηση του αμερικανικού τύπου δημοκρατίας στον κόσμο. Οι διεθνείς οργανισμοί τύπου ΟΗΕ αλλά και η εγκαθίδρυση της πολυμερούς διπλωματίας, είναι απότοκα αυτής της σκέψης.
Ο τζακσονισμός είναι η αμερικανική λαϊκή δεξιά. Ουσιαστικά, ρέπει προς τον απομονωτισμό και θεωρεί ”ξένο” οτιδήποτε μη αμερικανικό. Σε περίπτωση απειλών, η τιμωρία γίνεται πολιτική για τις ΗΠΑ.
Ο τζεφερσονισμός, είναι εκείνη η σχολή σκέψης η οποία μεριμνά πιο πολύ για τις ατομικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα και στηρίζεται στη μεγάλη καχυποψία έναντι της λειτουργίας του κράτους και κυρίως, στην οποιαδήποτε παρέμβαση των ΗΠΑ εκτός συνόρων. Ας θυμηθούμε τον αποχαιρετιστήριο λόγο του Eisenhower ο οποίος προειδοποίησε πως αν στρατικοποιηθεί η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τότε το αμυντικό σύμπλοκο (βιομηχανία) θα στερήσει τις ελευθερίες των Αμερικανών πολιτών.
Αυτή η Cadillac λοιπόν, για λόγους εσωτερικούς και εξωτερικούς (όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει το δίλημμα του Putnam) εναλλάσσει κατά τη διάρκεια της ιστορίας της, αυτές τις σχολές σκέψεις οι οποίες γίνονται πλαίσια χάραξης εξωτερικής πολιτικής.
Η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν μικρά σημεία για τον αμερικανικό χάρτη. Ο αμερικανικός χάρτης δεν είναι όπως ο δικός μας. Κοιτούν τον πλανήτη εκ του ασφαλούς οι Αμερικανοί, πέραν από τον Ατλαντικό Ωκεανό και πέραν από τον Ειρηνικό. Ωστόσο ενδιαφέρονται για όλες εκείνες τις ”γειτονιές” των οποίων επηρεάζουν το δρομολόγιο αυτής της Cadillac.
Το 1996, το Ίδρυμα Βουδούρη σε συνεργασία με το Tufts και το Institute for Foreign Policy Analysis, οργάνωσαν ένα εξαιρετικό συνέδριο το οποίο σαφώς -μαζί με άλλα- έχουμε ξεχάσει τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο. Αυτό το συνέδριο αφορούσε τις Ελληνοαμερικανικές Σχέσεις και την ασφάλεια στην περιοχή. Ένας εκ των ομιλητών, ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος, ο John Kornblum ο οποίος ουσιαστικά, μας έδωσε τον χάρτη του δρομολογίου της Cadillac για τα επόμενα -τότε- χρόνια. Ανέφερε πως η Αμερική, δεν κοιτάει ως αυθύπαρκτα τα ζητήματα στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Δεν ατενίζει για παράδειγμα τα Ελληνο-τουρκικά και το Κυπριακό σαν ξεχωριστά ζητήματα, αποκομμένα από το τι γίνεται σε άλλες, διπλανές “γειτονιές”.
Ταυτόχρονα, ο Kornblum μας έδωσε δηλαδή και τον λόγο για τον οποίον η Τουρκία ήταν πολύ σημαντική χώρα για τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 90′ αλλά και για τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Όσοι ασχολούνται βαθιά με τα Ελληνοαμερικανικά ζητήματα, θα θυμούνται πως η βιασύνη του πρώην προέδρου των ΗΠΑ (Obama) να λύσει το Κυπριακό ακόμη και τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη του 2016, οφειλόταν στην άποψη εκείνης της κυβέρνησης των ΗΠΑ πως το Κυπριακό είναι “game changer” για άλλα ζητήματα της περιοχής (π.χ Συρία, Αραβοϊσραηλινή διένεξη κτλ).
Η εποχή όπου η Cadillac πορευόταν με ταχύτητες ουϊλσονικές και τζεφερσονικές, έχει παρέλθει. Σύντομα βέβαια θα παρέλθει και η τάση που επανήλθε με την άνοδο του Αμερικανού προέδρου Trump για έναν ιδιότυπο απομονωτισμό με έντονα τζακσονικά στοιχεία. Τι μένει; Να ανοίξει ένας νέος κύκλος.
Ο χαμιλτονισμός είναι η μόνη λύση για τις ΗΠΑ. Δοκιμασμένη συνταγή και άκρως επιτυχημένη. Με βάση αυτόν, η Αμερική δε χρειάστηκε ποτέ να δαπανήσει χρήματα για όπλα χερσαίων και μαζικών εισβολών σε ξένα εδάφη. Διατήρησε μια έξυπνη στρατηγική ενισχύοντας το ναυτικό και βέβαια, τις βάσεις οι οποίες αποτρέπουν την οποιαδήποτε ”αταξία”. Ο ήπιος διεθνισμός, είναι προ των πυλών και πάλι και ο λόγος είναι απλός.
Οι ΗΠΑ πρέπει να ανταγωνιστούν δυνάμεις όπως η Κίνα και μακροπρόθεσμα η Ινδία. Πρέπει να αποδείξουν ότι η Αμερική είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να εγγυηθεί σταθερότητα και καλό βιοτικό επίπεδο στον κόσμο. Η οικονομική αναδιάρθρωση του πλανήτη, είναι θέμα ετών. H Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται εντός του δρομολογίου της Cadillac και είναι σίγουρα εντός της συνεχώς υπό διαμόρφωση νέας αμερικανικής στρατηγικής.
Η Αμερική είναι ακόμη πολύ νέα στις διεθνείς υποθέσεις και αυτό οφείλουμε να το έχουμε υπόψιν μας γιατί διάφοροι στην Ελλάδα προτείνουν ”εναλλακτικές” καθώς προμηνύουν το ”τέλος της αμερικανικής ιστορίας”. Αυτό που η Αμερική θα αλλάξει σίγουρα, είναι τα μείγματα.
Ο άκρατος διεθνισμός οδήγησε στο να χάσει η Αμερική το πάνω χέρι εντός πολυμερών οργανισμών.
Η δε άκρατη ελευθεροπληξία που προκλήθηκε από τη μανία για δημιουργία κινημάτων και διάφορων οργανώσεων, οδήγησε εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες να μην εμπιστεύονται καν τα κράτη και να διαμορφώνουν ένα παράλληλο σύστημα.
Η Ουάσινγκτον θα ισορροπήσει και ως εκ τούτου θα σταματήσει να ”χρυσοπληρώνει” χώρες που νομίζουν ότι είναι γεωστρατηγικά μονοπώλιο και αναντικατάστατες. Η ιστορία της διεθνούς πολιτικής έχει αποδείξει ότι τίποτε δεν είναι ανατικατάστατο.
Η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν έχει μακροπρόθεσμα τα ίδια συμφέροντα με τις ΗΠΑ. Η Τουρκία προσπαθεί να επεκταθεί και αυτή η προσπάθεια, είναι κόντρα στη ροή του διεθνούς συστήματος ισορροπίας δυνάμεων. Η Cadillac επιλέγοντας την ταχύτητα του χαμιλτονισμού, σημαίνει ότι δε θα καίει πολλά καύσιμα.
Η Τουρκία είναι πολύ ακριβή για την χρήση που θα ήθελε η Ουάσινγκτον και αυτό δεν είναι θέμα Ερντογάν. Ο Ερντογάν όσο και αν καθίσει στην εξουσία που ο ίδιος έχει διαμορφώσει, η Τουρκία σε 30 έτη από τώρα θα είναι πάνω από 110 εκατομμύρια σε πληθυσμό. Οι μεγάλες δυνάμεις, επιθυμούν χώρο τον οποίον κράτη σαν την Τουρκία, διεκδικούν. Στο τέλος, κερδίζει ο ισχυρότερος.
Οι ΗΠΑ θα εντάξουν κράτη όπως την Ελλάδα και την Κύπρο εντός του δρομολογίου τους το οποίο έχει προορισμό τη διατήρηση της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ελλάδα και Κύπρος δεν έχουν αλαζονικές απαιτήσεις όπως η Τουρκία. Δεν έχουν συντελεστές γεωπολιτικού δυναμικού, που είναι απειλητικοί για την ισορροπία ισχύος της ευρύτερης γειτονιάς, όπως η Τουρκία.
Κατά παράδοξο τρόπο, στο νέο σύστημα ισορροπίας δυνάμεων που αναδύεται, ο πιο ”ανίσχυρος” κερδίζει. Είναι η περίοδος των μικρών και μεσαίων δυνάμεων.
Σαφώς ο ισχυρός προτιμά τις διμερείς σχέσεις γιατί εκμεταλλεύεται την ασυμμετρία των σχέσεων με κάποιο πιο αδύναμο κράτος. Ασύμμετρες ήταν και θα είναι οι Ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Ωστόσο, ήταν και είναι ασύμμετρες στα πάντα. Τα χρήματα που η Αμερική δαπάνησε στην Ελλάδα συνολικά στο Σχέδιο Μάρσαλ, άγγιξαν τα 2 δις δολάρια.
Εξωπραγματικό ποσό για το σύνολο των δαπανών των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Εντελώς ασύμμετρη είναι σήμερα η αμερικανική κατανόηση στις ελληνικές ανησυχίες, καθώς είμαστε πιο αδύναμοι από ό,τι ήμασταν τη δεκαετία του 90′ αλλά τώρα έχουμε πιο σημαντικό ρόλο για τις ΗΠΑ και έχουμε ανεβάσει τις γεωπολιτικές μας μετοχές.
Το μέλλον των Ελληνοαμερικανικών σχέσεων θα είναι ακόμη καλύτερο, δεδομένων των εσωτερικών και τον εξωτερικών συνθηκών που συναρτούν τη διεθνή πολιτική σκακιέρα. Ας μην ξεχνάμε τουλάχιστον τον Κοrnblum ο οποίος ούτε λίγο, ούτε πολύ μας έδωσε τον τρόπο να κινηθούμε. Πρωτοβουλίες περιφερειακές. Όχι όπως αυτές της δεκαετίας του 90′.
Η Ελλάδα χρειάζεται άμεσα να εκπονήσει σχέδιο το οποίο θα ανασυγκροτεί τον γεωπολιτικό της περίγυρο ο οποίος συναρτάται από τα Βαλκάνια, (και τα ασταθή Δυτικά Βαλκάνια και τα Ανατολικά Βαλκάνια που μας εξασφαλίζουν λόγο στη Μαύρη Θάλασσα) το Αιγαίο, την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Εγγύς Ανατολή. Τα τριμερή μας σχήματα χρειάζεται να ολοκληρωθούν σε ένα σχήμα στο οποία η Αθήνα θα έχει συντονιστικό ρόλο και τότε θα μπορούμε να πούμε με μεγάλη βεβαιότητα ότι η Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να γίνουν σταθμός για την Cadillac σε μια περιοχή που είναι ο κομβική για την αμερικανική πολιτική στην Ασία, η οποία αποτελεί και τον προορισμό της.
*Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διεθνολόγος, Συντονιστής Παρατηρητηρίου Ανατολικής Μεσογείου (Τομέας Ρωσίας-Ευρασίας και Ν/Α Ευρώπης) στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
ΠΗΓΗ: hellasjournal.com