Στις 29 Μαρτίου 1870 γεννήθηκε στη Μασσαλία της νοτίου Γαλλίας, ο Ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα Ανθυπολοχαγός (ΠΒ) Παύλος Μελάς, ένα από τα επτά παιδιά του Ηπειρώτη πλούσιου εμπόρου Μιχαήλ Μελά και της Ελένης Βουτσινά, κόρης επίσης εύπορου Κεφαλλονίτικης καταγωγής εμπόρου της Οδησσού.
Το 1874, η οικογένεια του Π.Μελά μετακόμισε από τη Μασσαλία στην Αθήνα, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα πλέον σε ένα ιδιόκτητο κτίριο επί της οδού Πανεπιστημίου, εκεί όπου σήμερα υπάρχει το μέγαρο της «Αθηναϊκής Λέσχης».
Το 1876, ο πατήρ Μελάς μετέφερε στην Αθήνα και όλες τις έδρες των επιχειρήσεών του, ενστερνησθείς από τότε το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας», δηλαδή της διευρύνσεως των περιορισμένων τότε συνόρων του Ελληνικού κράτους και σε άλλες περιοχές πέραν αυτών, όπου κατοικούσαν συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί και τότε βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο πρώτος σημαντικός σταθμός στη ζωή του νεαρού Παύλου Μελά ήταν το Σεπτέμβριο του 1886, όταν σε ηλικία 16 ετών εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ), που τότε έδρευε στον Πειραιά, ξεκινώντας έτσι έναν πενταετή κύκλο σπουδών σε αυτήν.
Τον Αύγουστο του 1891, ο Παύλος Μελάς αποφοιτά από τη ΣΣΕ ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού, καθώς η Σχολή τότε έβγαζε αξιωματικούς των λεγόμενων «Ευγενών Όπλων», δηλαδή αξιωματικούς του Πυροβολικού και του Μηχανικού. Χαρακτηριστικό της αστικής ευμάρειας της οικογένειας Μελά και κατ’ επέκταση του ίδιου του νεαρού Εύελπι είναι και το γεγονός, ότι κατά την πενταετή φοίτησή του στη ΣΣΕ (1886-1891) ο Π.Μελάς διέθετε δική του …φωτογραφική μηχανή με την οποία είχε τραβήξει τους συμμαθητές του και αυτόν σε διάφορα στιγμιότυπα είτε εντός των θαλάμων της Σχολής είτε εκτός αυτής σε διάφορες ασκήσεις, κάτι πρωτόγνωρο και πρωτοφανές για την εποχή αυτή.
Σήμερα, ευτυχώς, πολλές από τις φωτογραφίες αυτές ΔΙΑΣΩΖΟΝΤΑΙ στο πολύτιμο Μουσείο της ΣΣΕ, στη Βάρη Αττικής, παρέχοντας έτσι στον ιστορικό ερευνητή πλήθος πολύτιμων πληροφοριών για τη ζωή στη Σχολή, τις στολές των Ευελπίδων, τις καθημερινές συνήθειες και πρόγραμμα της Σχολής κατά την προαναφερθείσα περίοδο κλπ.
Το καλοκαίρι του 1891, ο Π.Μελάς γνώρισε τη Ναταλία Δραγούμη, θυγατέρα του καταγόμενου από το Βογατσικό της Μακεδονίας πολιτικού και πρώην Υπουργού Εξωτερικών των κυβερνήσεων του Χαριλάου Τρικούπη, Στέφανου Δραγούμη.
Τον Οκτώβριο του 1892, οι Παύλος Μελάς και Ναταλία Δραγούμη παντρεύονται και σύντομα αποκτούν και δύο παιδιά. Τον Μιχάλη (Μίκη) το 1894 και τη Ζωή το 1898.
Ο Π.Μελάς υπήρξε εκ των ιδρυτών και δραστήριο μέλος της στη συνέχεια της «Εθνικής Εταιρείας» βασικός σκοπός και αποστολή της οποίας ήταν η απελευθέρωση των σκλαβωμένων (ακόμη τότε) ελληνικών εδαφών!
Το 1897, ο Ανθυπολοχαγός (ΠΒ) Π.Μελάς συμμετείχε στο λεγόμενο «ατυχή πόλεμο» με την Οθωμανική Τουρκία στη Θεσσαλία, όπου διετέλεσε διοικητής Ουλαμού Πεδινής Πυροβολαρχίας και συμπολεμιστής του Πρίγκηπος Νικόλαου και του Αντισυνταγματάρχη (ΠΒ) Νικολάου Ζορμπά, μετέπειτα – ως Συνταγματάρχη – επικεφαλής της «Επαναστάσεως του 1909» στο Γουδί.
Το 1900, όταν αυτοδιαλύθηκε η «Εθνική Εταιρεία» και μετά, ο Π.Μελάς αναμίχθηκε ενεργώς στις υποθέσεις της Μακεδονίας, όπου αποτελούσε πεδίο έντονου ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού. Εκεί, ενεργό συμπαράσταση και έμπνευση είχε τον γυναικαδελφό του και αδελφικό του φίλο, από τον οποίο είχε γνωρίσει και τη γυναίκα του Ναταλία, Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος ήταν από τους πρωτεργάτες του Μακεδονικού Αγώνος, έχοντας διατελέσει διαδοχικώς υποπρόξενος στο Μοναστήρι της Μακεδονίας, στην Ανατολική Μακεδονία, στο Προξενείο Σερρών (1903), στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου και στη Θράκη, στο Προξενείο της Φιλιππούπολης (1904).
Τον Μάρτιο του 1904, ο Π.Μελάς, στον απόηχο της «εξεγέρσεως του Ίλιντεν», υπήρξε ένας από τους τέσσερεις συνολικώς νεαρούς Έλληνες αξιωματικούς οι οποίοι στάλθηκαν κρυφίως από την ελληνική κυβέρνηση στη δυτική Μακεδονία για αναγνωρίσεις και επιτόπια εκτίμηση της καταστάσεως.
Τον Ιούλιο του 1904, ο Π.Μελάς επισκέφθηκε ιδιωτικώς την Κοζάνη και τη Σιάτιστα, όπου αποφάσισε να αναλάβει αντάρτικη δράση στην περιοχή. Τον επόμενο μήνα, Αύγουστο 1904, ορίστηκε από το νεοϊδρυθέν «Μακεδονικό Κομιτάτο» αρχηγός των ελληνικών ομάδων στην περιοχή Καστοριάς και Μοναστηρίου, εισερχόμενος για τρίτη και τελευταία φορά στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, που τότε τελούσε υπό Οθωμανική κυριαρχία, επικεφαλής ένοπλου ανταρτικού σώματος με το επιχειρησιακό ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας», από τα μικρά ονόματα των δύο παιδιών του που υπεραγαπούσε.
Για τη δράση του αυτή καθώς και για τον ηρωικό θάνατό του στις 13 Οκτωβρίου 1904, έχουμε γράψει σε προηγούμενο επετειακό μας σημείωμα στις 13 Οκτωβρίου 2023.
Αν και η αντάρτικη δράση του Π.Μελά στη Μακεδονία ήταν χρονικώς πολύ σύντομη και χωρίς άμεσα σημαντικά αποτελέσματα, εντούτοις ο ηρωικός θάνατος του Μελά, με την αίγλη και τη φήμη της μεγαλοαστικής καταγωγής του σε σχέση με την ανταρτική δράση του και τον ιερό σκοπό του αγώνα του, συγκλόνισε την ελληνική κοινή γνώμη, που έτσι έστρεψε την προσοχή της στο Μακεδονικό Αγώνα και στον ιερό σκοπό της απελευθερώσεως της Μακεδονίας, με τον ίδιο τον Ανθυπολοχαγό (ΠΒ) Π.Μελά να καθιερώνεται ως το παντοτινό σύμβολο του αγώνος αυτού.
Στα νεότερα χρόνια το όνομα του Ήρωος έχει δοθεί στο χωριό της Καστοριάς, όπου σκοτώθηκε, σε δήμο της Θεσσαλονίκης, σε στρατόπεδο του Στρατού Ξηράς, σε ολόκληρη τάξη αποφοιτήσεως της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, καθώς και σε πλήθος οδών και πλατειών ανά την ελληνική επικράτεια. Σχετικά προσφάτως δε, με ενέργειες του τότε Υφυπουργού Εθνικής Αμύνης και Επιτίμου Αρχηγού ΓΕΣ Στρατηγού ε.α. Αλκιβιάδη Στεφανή, τακτοποιήθηκε το θέμα της οικίας του Π.Μελά στην Κηφισιά, που δωρίθηκε από την εγγονή του Ήρωος κυρία Ναταλία Ιωαννίδη στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, και ανακαινίστηκε πλήρως από την ΑΜΚΕ «Κύκλωψ Δράμας», αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο, «εξωτερικό», τμήμα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, που έχει αναλάβει και την σε καθημερινή βάση φροντίδα της!