Στις 20-22 Ιουνίου 1824 έχουμε τη φοβερή καταστροφή των Ψαρών, που προκάλεσε τον εξανδραποδισμό των κατοίκων της, όσων τουλάχιστον διασώθηκαν από το λεπίδι των Οθωμανών Τούρκων σφαγέων του νησιού, που συγκλόνισε όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον πολιτισμένο – τότε – κόσμο!
Στις 20 Ιουνίου 1824, νωρίς το πρωί, ο Οθωμανικός στόλος απέπλευσε από το Σίγρι της Μυτιλήνης, με προορισμό τα Ψαρά, αποτελούμενος από 176 πολεμικά και φορτηγά πλοία, καθώς και 12.000 Οθωμανούς Τούρκους και Τουρκαλβανούς.
Τον Μάρτιο του 1824, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’ μη μπορώντας να καταστείλει την ελληνική επανάσταση, ζήτησε τη βοήθεια του υποτελούς του πασά της Αιγύπτου, του Μεχμέτ Αλή, οπότε και συνήφθη συμφωνία μεταξύ τους, βάσει της οποίας, ο Μεχμέτ Αλή δεχόταν να συμπράξει, υπό τον όρο να του παραχωρηθεί η Κρήτη, η Κύπρος και να διορισθεί ο θετός γιος του, Ιμπραήμ, Διοικητής της Πελοποννήσου. Τον όρο αυτόν τον αποδέχτηκε ο σουλτάνος. Την ίδια εποχή, οι Έλληνες μάχονταν αλλήλους, οι Πελοποννήσιοι εναντίον Στερεοελλαδιτών και Υδραίων, με αποτέλεσμα να έχουν φθαρεί και αποσυντονιστεί.
Βασικός αντικειμενικός σκοπός των Οθωμανών και των Αιγυπτίων ήταν η καταστροφή του Ελληνικού στόλου, και των βάσεών του, δηλαδή των τριών ναυτικών νησιών (Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά), καθώς μόνο τότε, κυριαρχώντας στο Αιγαίο, θα μπορούσαν να επηρεάσουν καθοριστικώς τον κατά ξηρά αγώνα στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα.
Σε αυτό το πλαίσιο αποφασίστηκε, όπως ο Αιγυπτιακός στόλος, υπό τον Χουσεΐν προσβάλλει την Κάσο, ενώ ο Οθωμανικός, υπό τον Χοσρέφ πασά, τα Ψαρά, στα Βορειοδυτικά της Χίου, με σημαντικό στόλο, σπουδαία ναυτι9κή παράδοση και φημισμένους πυρπολητές («μπουρλοτιέρηδες»), όπως οι Παπανικολής, Κανάρης και ο Πιπίνος. Εντολή του Σουλτάνου προς τον Χοσρέφ πασά, ήταν μία και μόνη. Η «εξαφάνιση» των Ψαρών από το χάρτη, ώστε ο στόλος του να μην έχει τη βάση του και έτσι να παύσει να δημιουργεί προβλήματα στον Οθωμανικό στόλο.
Στις 20 Ιουνίου 1824, το απόγευμα, ο Οθωμανικός στόλος κατέπλευσε στον αβαθή ορμίσκο Κάναλος, στη βορειοδυτική πλευρά των Ψαρών και έπειτα από ισχυρότατο κανιοβολισμό, οι Οθωμανοί κατάφεραν να αποβιβάσουν τα χερσαία τμήματά τους.
Την εποχή αυτή οι Ψαριανοί ανέρχονταν σε 30.000 άτομα, από τα οποία οι 7.000 ήταν γηγενείς, ενδεικτικό σημάδι της ευημερίας του νησιού, ενώ οι υπόλοιποι πρόσφυγες από τη Χίο και τις έναντι αυτής Μικρασιατικές ακτές. Το νησί υπερασπίζονταν 1.300 Ψαριανοί, 700 πάροικοι και 1027 μισθοφόροι από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Από τακτικής πλευράς οι Ψαριανοί υπερασπιστές του νησιού υπέπεσαν σε ένα αλλά σημαντικό λάθος. Αντί να πραγματοποιήσουν «επιθετική άμυνα», χρησιμοποιώντας τον απαράμιλλο στόλο των πυρπολικών τους για να επιτεθούν στον Οθωμανικό αποβατικό στόλο, αντίθετα αφαίρεσαν τα πηδάλια από τα πλοία τους για να μην μπορούν να φύγουν, αποφάσισαν και αντέταξαν στατική άμυνα, στην ξηρά, όπου οι Οθωμανοί υπερτερούσαν και αριθμητικώς και ποιοτικώς, ενώ διέσπηραν τις δυνάμεις τους και δεν απομάκρυναν από το νησί τα γυναικόπαιδα.
Οι Οθωμανοί στρατιώτες, εντός διημέρου κατέλαβαν όλο το νησί σχετικώς εύκολα, με το πλήθος των αμάχων να σπεύδει απεγνωσμένο να σωθεί με τα λίγα πλοία οι καπετάνιοι των οποίων είχαν κρύψει τα πηδάλιά τους, αλλά – δυστυχώς πολύ λίγοι τα κατάφεραν να διασωθούν, καθώς ο Οθωμανικός στόλος είχε κυκλώσει το νησί αποτρέποντας κάθε δυνατότητα διαφυγής.
Μοναδική εστία απεγνωσμένης αντιστάσεως ήταν η οχυρή θέση, που δεσπόζει της Χώρας του νησιού, το Παλαιόκαστρο, με τους υπερασπιστές του, μεταξύ των οποίων και πολλά γυναικόπαιδα γενναίως εναντίον 6.000 Οθωμανών Τούρκων που τους πολιορκούσαν.
Ήταν ζήτημα χρόνου η άμυνά τους να «σπάσει» κάποτε. Όταν αυτό συντελέστηκε και το φρούριο γέμισε από τα στίφη των αλαλαζόντων Οθωμανών, ο Αντώνιος Βρατσάνος ανατίναξε την πυριταδοποθήκη του κάστρου, ώστε κανείς Χριστιανός να μην πέσει στα χέρια των αλλοθρήσκων εισβολέων.
Η καταστροφή των Ψαρών, ως προελέχθη, ήταν απίστευτου μεγέθους, καθώς ακόμα και οι Οθωμανοί Τούρκοι ξεπέρασαν τις προδιαγραφές βαρβαρότητος που ανέκαθεν διέθεταν!
Από τους 30.000 κατοίκους του νησιού, οι 18.000 σκοτώθηκαν βιαίως ή πωλήθηκαν ως σκλάβοι σε σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Οι γυναίκες και οι κοπέλες βιάστηκαν συστηματικώς. Από τα περίπου 100 Ψαριανά πλοία, μόνο 16 διασώθηκαν, καθώς και 7 πυρπολικά με τον Κανάρη. Όσοι από τους κατοίκους των Ψαρών διασώθηκαν από το λεπίδι και το γιαταγάνι των Οθωμανών, εγκαταστάθηκαν στη Μονεμβασιά και μετά την απελευθέρωση στην Αρχαία Ερέτρια, που ονομάστηκαν τότε «Νέα Ψαρά» σε ανάμνηση του ηρωικού τους νησιού.
Το μέγεθος της καταστροφής του νησιού ενέπνευσε τον Εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό στο περίφημο επίγραμμά του:
«Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η Δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλληκάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
πούχαν μείνει στην έρημη γη».
Τέλος, η καταστροφή των Ψαρών, εκτός από το προφανές ανθρωπιστικό και ψυχολογικό πλήγμα που επέφερε στους Έλληνες, υπήρξε και δεινό πλήγμα για την ίδια την Επανάσταση, που τότε βρισκόταν στον τέταρτο χρόνο της, καθώς χάθηκε μία από τις σημαντικότερες νήσους – βάσεις του Ελληνικού Στόλου, με ό,τι συνεπαγόταν αυτό, αλλά, σε δεύτερο χρόνο, ευτυχώς σχετικώς σύντομα, προκάλεσε τη συσπείρωση και άμεση κινητοποίηση και αντίδραση των υπόλοιπων δυνάμεων της Ελλάδος, γεγονός, που έσωσε την κατάσταση και – τελικώς – την Επανάσταση.